Qhichwa runa
| Qhichwa runakuna | |
|---|---|
| |
| Qhichwa qhari, P'isaq, Piruw | |
| Mama llaqta |  Arhintina Qullasuyu Chirisuyu Ikwayur Kulunsuyu Piruw
|
| Riqyun | Antikuna |
| Runakuna | 22.615.020 |
| Rimaykunap ayllun | Qhichwa simi |
| Iñiy | Katuliku iñiy, Tawantinsuyu iñiy, |
Qhichwa wiphala | |
Qhichwa runa nisqaqa lliw Qhichwa simita rimaq runakunam, Piruw, Wuliwiya, Ikwayur, Kulumbya, Arhintina, Chili mama llaqtakunapi tiyaq.
Qhichwa runakunaqa achka ñawpaq runa llaqtakunamantam paqarin, ahinataq Wankakuna, Chankakuna, K'anakuna, Qanchikuna, Inkakuna, Kallawayakuna, Qullakuna, Kañarikuna hukkunamantapas.
Manaraq huk Qhichwa runa llaqta kaptinpas, huk Qhichwa pusaqkunam chay hina huk runa llaqtapaq rimapuykunku.
Piruwpiqa manam lliw Qhichwa runakunapaq tantanakuyninchu kan. Ikwadur mama llaqtapitaq ECUARUNARI tantanakuymi lliw Kichwa runakunata rikuchiykun. Chay ECUARUNARI-qa hatun CONAIE sutiyuq, lliw indihina nisqa runa llaqtakunata rikuchiykuq tantanakuypim wankurisqa. Wuliwiyapiqa lliw Qhichwa runakuna yaqa kaqllatam Qhichwa siminkuta rimanku. Manaraq huk tantanakuyninku kaptinpas, ñam Yachay Ministiryupiqa huk kunayninku CENAQ nisqa kachkan.
Arhintinapi Qhichwa runakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Arhintina suyupiqa 140.000-chá 160.000-chá Qhichwa rimaq kawsan Santiago del Estero pruwinsyapi. Astawan 6290 qhichwa runakuna Huhuy (Jujui) pruwinsyapi tiyanku. 1.379.000 urin Wuliwiyamanta qhichwa rimaq runakunaqa waq Arhintina suyukunapi kankus.
| Runa llaqta | Runa llaqtap ayllun | Simi | Wamani | Dipartamintu |
|---|---|---|---|---|
| Qhichwa | Qhichwa | Arhintinap runasimin kastilla simi |
Santiago del Estero wamani | Figueroa, Sarmiento, San Martín, Silípica, Loreto, Avellaneda, Salavina, Atamisqui, (Robles, Capital, Ibarra, General Taboada) |
- Pukyu:[2]
Wuliwiyapi Qhichwa runakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy].png)
Wuliwiya suyupiqa 2.920.000 Qhichwa rimaq kawsan, Chuqichaka suyupi, Quchapampa suyupi, P'utuqsi suyupi, Uru-Uru suyupi, Chuqiyapu suyupi, Santa Kruspipas.
| Suyu | Pruwinsya |
|---|---|
| Chuqichaka suyu | . |
| Chuqiyapu suyu | Muñiqa pruwinsya, Bautista Saavedra pruwinsya, Franz Tamayo pruwinsya |
| P'utuqsi suyu | . |
| Quchapampa suyu | . |
| Santa Krus suyu | Ichilu pruwinsya, Obispo Santiestevan pruwinsya (10.000-chá runa, Quchapampamanta, P'utuqsimanta, Chuqichakamanta) |
| Uru-Uru suyu | . |
Chuqiyapu suyupiqa Kallawaya runakuna tiyanku. Kallawaya simitam rimanku.
Apaykachana: Apulu, Mirq´amaya, hukkunapas: antanka
Ikwadurpi Qhichwa runakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Kulumbyapi Qhichwa runakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]| Runa llaqta | Runa llaqtap ayllun | Simi | Riqyun |
|---|---|---|---|
| Kichwa | Kichwa | Chinchay runashimi | Putumayu |
- Pukyu:[3]
Piruwpi Qhichwa runakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Piruw suyupiqa 3.262.137 Qhichwa rimaq kawsarqan 2007 watapi pikunachus 5-watayuq aswan kuraq ima karqanku. Qusqu suyupi, Ayakuchu suyupi, Apurimaq suyupi, Wankawillka suyupi, Anqash suyupi, Wanuku suyupi, Hunin suyupi, Pasqu suyupi, Kashamarka suyupi, Lima suyupi, Punu suyupi, Ariqipa suyupi, hukkunapas.
| Runa llaqta | Runa llaqtap ayllun | Simi | Suyu | Pruwinsya |
|---|---|---|---|---|
| Chanka | Qhichwa | Chanka runasimi, kastilla simi |
Ayakuchu suyu | - |
| K'ana | Qhichwa | Qhichwa simi, kastilla simi |
Qusqu suyu | K'anas pruwinsya, Kiskachay pruwinsya |
| Llakwash | Kichwa | Lamas-Luritu, kastilla simi |
San Martin suyu | Lamas pruwinsya, San Martin pruwinsya, Sumaq qhaway pruwinsya, Pikuta pruwinsya, Qurisapa pruwinsya, Tukachi pruwinsya, Wallaqa pruwinsya, |
| Napuruna | Kichwa | Kichwa | Luritu suyu | Maynas pruwinsya, Tampupata pruwinsya |
| Qanchi | Qhichwa | Qhichwa simi, kastilla simi |
Qusqu suyu | Qanchi pruwinsya |
| Q'irus | Qhichwa | Qhichwa simi, kastilla simi |
Qusqu suyu | Pawqartampu pruwinsya |
| Qhichwa Pastasa-Tigre | Kichwa | Kichwa, kastilla simi |
Luritu suyu | Datem del Marañón pruwinsya, Luritu pruwinsya |
| Wanka | Qhichwa | Wanka Nuna Shimi, kastilla simi |
Hunin suyu | - |
Musiku
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Allpa llamk'ay: sara, papa, uqa, papaliza, triyu, yuyu, siwara, kinwa, kuka, kaphiy, waytakuna, .
- Qhuya
- Maki kapchiy
Wankikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]-
-
Kichwa warmi, Alawsi llaqtayuq (Chimpurasu markapi), Ikwadur mama llaqtamanta -
Kunchuku k'itimanta qhichwa runakuna, Piruw -
Runakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Kaypipas qhaway
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Pukyukuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- ↑ Converting Inca Indians in Peru
- ↑ El Quichua de Santiago del Estero (kastilla simipi)
- ↑ www.ethnologue.com / Quechua, Napo Lowland (inlish simipi)
Hawa t'inkikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Pueblos Indígenas de Bolivia, Qhichwa runa llaqta (kastilla simipi)
Commons nisqapi suyukunata uyarinakunatapas tarinki kaymantam: Qhichwa runa.
Kay qillqapis Waylas qalluchawmi kaykan: Qichwa nuna.
|
Buliwya suyupi runa llaqtakuna |
|
|---|---|---|
| Antikuna, Qullaw: Aymara runa · Chipaya runa · Qhichwa runa · Uru runa | ||
| Amarumayu sach'a-sach'a suyu: Aphru-buliwiyanu · Araona · Ayoreo · Baure · Kanichana · Kawiña · Kayuwawa · Chaqubu · Chiman · Chikitus · Ese'eqha · Warasuqwe · Warayu · Itonama · Huwakinyanu · Leqos · Machineri · Maropa · Moré · Moseten · Mowima · Musu · Yura (Nawa) · Pakawara · Siryono · Takana · Toromona · Yaminawa · Yuki · Yurakari | ||
| Hatun Chaku: Tapiete runa · Waraniyi runa (Chiriwanu, Simba) · Weenhayek runa | ||
| Hukkuna indihina runa llaqtakuna: Qumlik | ||
| Mawk'a runa llaqtakuna: Inka | ||
