Kuka

Wikipediamanta
Kuka
Mit'an kamay
Regnum: Plantae
Divisio: Magnoliophyta
Classis: Magnoliopsida
Ordo: Malpighiales
Familia: Erythroxylaceae
Genus: Erythroxylum
Species: E. coca
Mit'an kamaypaq sutin
Erythroxylum coca
Lam.

Kuka (Erythroxylon coca) nisqaqa huk thansam. Raphinkunapiqa huk kukayna nisqa musphachina imayay kaptinmi, runakuna lliipht'awan chaqruspa akullinmi mana yarqanapaq allin llamk'anapaq. Kuka ( aru simi); Kuka ( Kulli simi); coke ( inlis simi). [1]

Inkakunap yupaychasqan yuras karqan. Kunankamapas Pachamamaman kuku raphi q'uwatam qaranku.

Kukayna qhatuq nisqakunaqa raphinkunamanta kukaynata hurquspa, ama nisqa kaptinpas, Hukllachasqa Amirika Suyukunaman qhatunku, USA-pi wayna runakuna kukaynawan musphakuyta munaptinmi. Chayraykum USA pusaqkunaqa Uralan Abya Yala mama llaqtakunapi sat'irikunku mana kukata puquchinapaq.

Evo Morales USA-man "ama sat'ikuwaykuchu" nispa Buliwyapi akllanakuypi atirqan, umalliq tukuspa.

Mariscal Andrés Avelino Cáceres ( Awilinu Kasiris)kukata chaqchapar chiliki awqakunata tsarapuran waqatsiran, hirkakunapa ukrukunapa purikachar.

Aya sutariptin ampikunachaw takipar kukata wakinkuna akullipayan, warat rikchayanapaqn Limaq llaqtapipas..

Rikchakuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Acullicu - Kintu

Nisqakuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

  • Imayllaqa Mama Kuka kutimunqaqam
  • ¿Ima kuka chakrata waykanki? ( Qullqa kamariq, Panchu Karansa Rumiru)
  • Kintu kintullantam mikurqani ( Taqi ruwaq Awyun Yaranqa Waltirama)
  • Kukam willakamun Limaqpmanta chayamunqa nanichaw harkakayashqa ( Kuka qatipaq Karminchu Haara).
  • Unaymi yarparaa kuka mana alli rapra, patsan runakunata yukan; chaypita maakushkaa alli kukapa rurayninta, chay raprakuna, qullmiraq, mana mushkuqraq, mana kuyuqnaw, kallpan akulliqkaqta. ( Hipólito Ruiz, Jefe de la Expedición Botánica a los Reynos de Perú y Chile, a fines del siglo XVIII, lo cita Javier Pulgar Vidal).

Simi tinkuqkuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

  • Tuqra, llipta, isku
  • Kuka akulliy, kuka chaqchay, kuka qatpay.
  • Kuka chakra
  • Qachuy, aqñuy.
  • Kuka pallay
  • Sakapa, qarapa, wankuna hacha
  • Qallay haruy, shuuratsiy haruy
  • Kuka runqu, kuka kustal.
  • Kuka piksha, kuka chuspa
  • Kuka yaku
  • Apachitaman churakuy

Hawa t'inkikuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

  • Commons nisqapi ruray Commons nisqapi suyukunata uyarinakunatapas tarinki kaymantam: Kuka.

Willasakuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

  1. Vocabulario de la lengua Aymara, Ludovico Bertonio
"https://qu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuka&oldid=648476" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)