Ir al contenido

Anqash suyu

Wikipediamanta
Anqash suyu
Anqash jach'a suyu
Departamento de Ancash
Llankanuku quchakuna, Anqash suyu
Saywitu Wallqanqa
Unancha
.
Mama llaqta Piruw
Tinkurachina siwikuna
Pruwinsyakuna 20
Distritukuna 166
Uma llaqta Waras
Simikuna kastilla simi, qhichwa simi
Runakuna 1.063.459 runa
(inei 2007)
Runa ñit'inakuy - runa / km²
Hallka k'iti kanchar 35.039,19 km²
Hanaq kay - m
Kamasqa wata 12 ñiqin hatun puquy killapi 1821 watapi
Kamachiq runa Juan Carlos Morillo Ulloa
(2019–2022)
Karu rimay tuyru
Pacha suyu UTC-5
Qhichwa simipi llika tiyanan
Kastilla simipi llika tiyanan regionancash.gob.pe
Anqash suyup pruwinsyankuna

Anqash suyu (aymara simipi: Anqash jach'a suyu; kastilla simipi: departamento de Áncash) nisqaqa huk suyum Piruw mama llaqtapi. Uma llaqtanqa Waras llaqtam.

  • Anqash. s. Anqash suyu, Piruwpi. 818 289 tiyaqkuna 1981 watapi. [1]
  • Anqash. s. Piruwp suyun, Chawpin yachay tarpuypa k'irawnin, raki simi QI, riqsisqa aswan unayniyuq. [2]. Sutita churarqanku Sapan Piruwta Chili urmaskiptin, Yunkay maqanakuypi, 20.01.1839
  • Kay suti samun Anqashmanta: unay puchukasa llaqta 1725 watapi, uranpi kan Anqash mayucha [3]

Kamasqa 12 ñiqin hatun puquy killapi 1821 watapi.

Allpa saywachi

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Tuna waraqu (Opuntia ficus-indica)
  • Ramran: Mishiku ramran (Alnus jorullensis)
  • Yuraq ch'illka (Baccharis latifolia)
  • Urqu wamanpinta (Chuquiraga spinosa)
  • (Cnidoscolus basiacanthus)
  • Ancosh (Culcitium canescens)
  • Champa icha kunkush (Distichia muscoides)
  • Qurikasha (Echinocactus sp.) (Matucana yanganucensis ?)
  • Wiñay wayna: (Epidendrum corimbosum)
  • (Eriotheca ruizii)
  • Chilliwa (Festuca dolychophylla)
  • Phawka (Flourensia macrophilla)
  • (Gochnatia patazina)
  • Muqti icha muchki (Hesperomeles cuneata)
  • (Iresine weberbaueri suess)
  • Tutura (Juncus andicola)
  • (Jungia paniculada)
  • Khirkinchu chupa: Purwa (Lycopodium crassum)
  • Tuna (Mammillaria sp.)
  • Muña: (Mintostachys tomentosa)
  • Chacuas jacha (Ophryosporus chilca)
  • Tuna waraqu (Opuntia ficus-indica)
  • Uqi qiwuña (Polylepis incana)
  • Titanka (Puya raimondii)
  • (Rauhia staminosa ravena)
  • Mayu llaqi icha Putaqa (Rumex peruanus)
  • Ñukch'u (Salvia sp)
  • (Saxifraga magellanica)
  • Mulli (Schinus molle)
  • Wirush icha ancush (Senecio canescens)
  • Wamanripa icha wira-wira (Senecio comusus (?))
  • Ichhu (Stipa ichu)
  • Waranway: warumu icha waruma (Tecoma sambucifolia)
  • Achupalla (Tillandsia purpurea)
  • Shinwa (Urtica sp.)
  • Llaqllishqura, callhua-callhua, icha tarquy (Werneria nubigena)
Liki-liki icha liclish (Vanellus resplendens)

Llaqta pusa rakiy

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Mawk'a Yunkay, ayamarka, Anqash suyupi

Iskay chunka pruwinsyam kan:

Pruwinsya Runakuna(2007)[4] Uma llaqta
Ayha pruwinsya 7.995 Ayha
Antonio Raymondi pruwinsya 17.059 Llamillin
Asunsyun pruwinsya 9.054 Chakas
Bolognesi pruwinsya 30.725 Chikyan
Qarwas pruwinsya 43.902 Qarwas
Carlos Fermin Fitzcarrald pruwinsya 21.322 San Luis llaqta
Kasma pruwinsya 42.368 Kasma
Kurunku pruwinsya 8.329 Kurunku
Waras pruwinsya 147.463 Waras
Wari pruwinsya 62.598 Wari
Warmiy pruwinsya 27.820 Warmiy
Waylas pruwinsya 53.729 Qaras
Pisqupampa pruwinsya 23.292 Pisqupampa
Uqrus pruwinsya 9.196 Uqrus
Pallasqa pruwinsya 29.454 Qawana
Pumapampa pruwinsya 27.954 Pumapampa
Rikuway pruwinsya 19.102 Rikuway
Santa pruwinsya 396.434 Chimputi
Siwas pruwinsya 30.700 Siwas
Yunkay pruwinsya 54.963 Yunkay
Qhapaq qillqasqa: Anqash suyupi rimaykuna

Anqash suyupiqa aswanta kastilla simita qhichwa simitawan rimanku.[5] Suyupiqa anqash runasimitam rimanku.

Simi Rimaqkuna 2004 (%) Rimaqkuna 2009 (%)
Qhichwa simi 43,1 32,2
Kastilla simi 56,4 67,4
Huk simi /1 0,5 0,4

/1 aymara simiwan, inlish simiwan, purtuyis simiwan, huk hawa simiwan, ruqt'u runakunawan

Pruwinsya Kastilla simita rimaqkuna /1 % Pachan simita rimaqkuna /1, /2 %
Ayha pruwinsya 4,350 61.4 2,724 38.5
Antonio Raymondi pruwinsya 3,352 22.4 11,571 77.3
Asunsyun pruwinsya 1,377 17.0 6,649 82.2
Bolognesi pruwinsya 23,173 83.6 4,493 16.2
Qarwas pruwinsya 10,297 25.9 29,397 74.0
Carlos Fermin Fitzcarrald pruwinsya 1,499 8.0 17,135 91.6
Kasma pruwinsya 32,749 85.6 5,471 14.3
Kurunku pruwinsya 6,742 90.0 741 9.9
Waras pruwinsya 84,009 62.8 49,621 37.1
Wari pruwinsya 11,703 20.9 44,031 78.8
Warmiy pruwinsya 23,470 93.2 1,695 6.7
Waylas pruwinsya 20,080 42.1 27,558 57.8
Mariscal Luzuriaga pruwinsya 1,618 7.9 18,752 91.6
Uqrus pruwinsya 7,565 91.0 733 8.8
Pallasqa pruwinsya 25,527 99.3 138 0.5
Pumapampa pruwinsya 3,565 14.5 21,042 85.3
Rikuway pruwinsya 10,816 62.4 6,495 37.5
Santa pruwinsya 351,970 97.3 9,341 2.6
Siwas pruwinsya 16,880 62.6 10,047 37.2
Yunkay pruwinsya 12,834 26.1 36,172 73.6
Llapan 653,576 68.1 303,806 31.7

/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata

/2 Pachan simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk pachan simi (mana hawa simi)

Pukyu: [4]

Waskaran, 6.768 m

Suyupi paqarisqa

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
  • Carlos E. Zavaleta
  • Armando Villegas

Kaypipas qhaway

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Willay pukyukuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
  1. Qheswa- español-qheswa Simi Taqe. Municipalidad del Qosqo (1995)
  2. Francisco Carranza. Diccionario quechua ancashino-castellano
  3. Tauro del Pino: Enciclopedia Ilustrada del Perú , tomo 1
  4. 4,0 4,1 www.inei.gob.pe
  5. www1.inei.gob.pe (kastilla simi)

Hawa t'inkikuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Wallqanqa (Anqash) Anqash suyu Unancha (Anqash)
Uma llaqta: Waras
Pruwinsyakuna: Antonio RaymondiAsunsyunAyhaBolognesiCarlos Fermín FitzcarraldKasmaKurunkuPallasqaPisqupampaPumapampaQarwaRikuwaySantaSiwasUqrusWarasWariWarmiyWaylasYunkay
Amachasqa sallqa suyukuna: Waskaran mamallaqta parkiWaywash walla amachasqa allpa
Urqukuna / Wallakuna: AwkilluArtisanrahuChakrarahuChamparaChinchiyChawpikallkiChurup urquHirishhankaIshinkaKanchasKashanKayishKitarahuMatarahuMururahuPallqarasuPastururiPaqtsarahuPisqu urquPunkusPukahirkaPukaranraPumapampa urquPumpuyaqQarasPamparahuPukarahuQiwllarahuQuñuqranraRanrapallqaRasaqRuntuyRuriquchaShuyturahuSuyruqucha rahuTawllirahuTukuTullparahuTuqllarahuUltaUqshapallqaUruashrajuUrusWallqanWantsanWaskaranYanaphaqchaYanarahu (Llankanuku)Yerupaja ••• Waywash wallaYana WallaYuraq Walla
Quchakuna: Arwayqucha‎Awkillu quchaChurup qucha‎Higin quchaKulliquchaLlankanuku quchakunaMuruquchaPallqaquchaParun quchaPilaqatuQanchisquchaQiruquchaQucha 69QunuquchaRahukulta quchaSuyruquchaTiqllu
Mayukuna: Aynin mayuKasma mayuMarañun mayuMusna mayuPatiwillka mayuPuchka mayuQillqay mayuSanta mayuUrqumayuWarmiy mayu
Anqash suyupi rimaykuna: Anqash rimaykastillaqhichwa
Mawk'a llaqtakuna: ChankilluKitarawaqachiqpa mach'ayninPañamarkaSechínWantar ChawinWillkawasi
Karu puriy: Kunchuku QhichwaWaylasYuraqwat'a
Wallqanqa (Piruw) Suyukuna (Piruw) Unancha (Piruw)
Amarumayu · Anqash · Apurimaq · Ariqipa · Ayakuchu · Ika · Kashamarka · Lampalliqi · Lima · Luritu · Mayutata · Muqiwa · Pasqu · Piwra · Punu · Qispi Kay · Qusqu · San Martín · Sunin · Taqna · Tumpis · Ukayali · Wankawillka · Wanuku
"https://qu.wikipedia.org/w/index.php?title=Anqash_suyu&oldid=673603" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)