Inka yachay tarpuy
- Inka nisqaqa huk sut'ikunayuqmi; Inka (sut'ichana) rikuy.
Inka[1][2] icha Inqa nisqakunaqa ñawpaq pacha Antikunapi, Tawantinsuyu nisqan mama llaqtapi kawsaq runakunap hawaykawsayninsi karqan.
Chay hinataq "Inka" nispa Sapa Inka nisqa Inka qhapaqkunatam ninchik.
Wiñay kawsasqan
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Manqu Qhapaq chunka iskayniyuq ñiqin pachakwatapi Qusqu llaqtatas kamaptin, Inkakunap qhapaq suyus qallarirqan. Aswansi wiñarqan, Awya Yalapi achka runa llaqtakunatas atipaspa.
1438 watapis Pachakutiq Inka Yupanki Sapa Inkaqa Chanka runakunata Yawarpampapi atispa, pachakutiy hinapi inkakunap musuq hatun Tawantinsuyuta kamarqan. 1460 watapi chay Pachakutiqqa Wankakunatas atirqan, 1470 watapitaq Chimukunatas.
Mama llaqtaqa manas sunitachu kawsarqan: 1533 watapi, Ispañamanta hamuq Francisco Pizarros awqaqninkunawan Kastilla Atiy nisqapi Sapa inka Atawallpataqa Kashamarkapi puchu wañuchirqan; chaysi Kastilla Kamachina pacha qallarirqan.
Kamayuqkunapa siminku Qhichwa simis karqan. 700 huch'uy simis karqanku. Runa apukunatas muchananku Inkapa kamayuqkuna munarqanku. Uma apunku Intis karqan. Qhapaq Inkakunaqa intip churinsi karqan.
Tawantinsuyu mama llaqtaqa tawantin suyunkayuqsi karqan: Chinchaysuyu, Antisuyu, Kuntisuyu, Qullasuyu. Suyukunapa kuchukuna uma llaqtapi, Qusqupi, tarikurqanku. Tawa suyumanta Tawantinsuyu suti hamun.
Kapchiynin allwiyanpas
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Inkakunaqa q'illay takaytaña riqsirqan, antamanta, qullqimanta, qurimantapas achalakunata, llamk'anakunatapas - ahinataq tumikunata - ruraspa.
Inkakunap awaqninkunaqa aswan sumaq p'achakunatam ruraq karqan. Unkunkunapi pallasqa suyu-suyukunapas karqan, tukapu nisqa suyu-suyukunapas.
Khipu q'aytukunawanmi yupasqakunamanta willakunata hallch'aq karqan.
Hatun qhapaq wasinkunataqa rumilla pirqawan rurarqanku, mana pirqa llut'anata churaspa.
- Inkakunap wasichasqankuna qhaway.
Inkakunaqa q'ulluta hurqunapaq Antikunapi sach'a-sach'akunata waqaychaspas wiñachiq karqan.
- Antikunapi sach'a kamay qhaway.
Raymikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]| Killa | Inti | Killa (Mes) | Killa pacha | Raymi |
|---|---|---|---|---|
| 21 | Iniru | Qhulla puquy killa | Qhulla Puquy / Kamay Raymi | |
| 20 | Phiwriru | Hatun puquy killa | Hatun Puquy | |
| 20 | 21 | Marsu | Pawqar waray killa | Pawqarwaray / Pacha Puquy / Musuq Nina |
| 19 | Awril | Ayriway killa | Ayriway / Ayriwaki | |
| 19 | Mayukilla | Aymuray killa | Aymuray | |
| 17 | 21 | Hunyu | Inti raymi killa | Quyllur Rit'i, Inti Raymi |
| 17 | Hulyu | Anta situwa killa | Antasituwa | |
| 15 | Awustu | Chakra yapuy killa | Qhapaq Situwa | |
| 14 | 21 | Sitimri | Tarpuy killa | Quya Raymi / Situwa Raymi / Tarpuy Killa |
| 13 | Uktuwri | Kantaray killa | Kantaray / Umaraymi | |
| 12 | Nuwimri | Ayamarq'a killa | Ayamarq'a | |
| 11 | 21 | Disimri | Qhapaq raymi killa | Paraqallariy / Qhapaq Inti Raymi |
Rikchakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]-
-
-
-
-
-
Inka armakuna -
Inka maki kapchiy -
Kaypipas qhaway
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Tawantinsuyu
- Sapa Inka
- Inkarrí
- Inti
- Killa
- Qun Tiksi Wiraqucha
- Illap'u
- Pachakamaq apu
- Pachamama
- Tawa chakana
- Waman Puma
Pukyukuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- ↑ Qheswa simi hamut'ana kuraq suntur: Simi Taqe Qheswa - Español - Qheswa. Qusqu, Piruw 2006. p. 59.
- ↑ Teofilo Laime Ajacopa: Iskay simipi yuyayk'ancha. La Paz - Bolivia, 2007. p. 32.
Hawa t'inkikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Commons nisqapi suyukunata uyarinakunatapas tarinki kaymantam: Inka yachay tarpuy.- Inka taytanchiskunaq kawsayninta yacharispa. Instituto Superior Público la Salle, proyecto CRAM II, Urubamba, Qusqu 2002.
- Inkakunap paqarisqanmanta: Titiqaqa quchamanta ñawpa willakuy, Ayar wawqikunamanta ñawpa willakuy. Runasimi.de, Waskaran portalmanta hamuq.
|
Buliwya suyupi runa llaqtakuna | 
|
|---|---|---|
| Antikuna, Qullaw: Aymara runa · Chipaya runa · Qhichwa runa · Uru runa | ||
| Amarumayu sach'a-sach'a suyu: Aphru-buliwiyanu · Araona · Ayoreo · Baure · Kanichana · Kawiña · Kayuwawa · Chaqubu · Chiman · Chikitus · Ese'eqha · Warasuqwe · Warayu · Itonama · Huwakinyanu · Leqos · Machineri · Maropa · Moré · Moseten · Mowima · Musu · Yura (Nawa) · Pakawara · Siryono · Takana · Toromona · Yaminawa · Yuki · Yurakari | ||
| Hatun Chaku: Tapiete runa · Waraniyi runa (Chiriwanu, Simba) · Weenhayek runa | ||
| Hukkuna indihina runa llaqtakuna: Qumlik | ||
| Mawk'a runa llaqtakuna: Inka | ||
|
Ikwadurpi runa llaqtakuna | 
|
|---|---|---|
| Indihina runa llaqtakuna: Achuar · A'i Kofán · Awá · Chachi · Épera · Kichwa runa · Sapara · Sekoya · Shiwiar · Shuwar · Siona · Tsa'chila · Waorani · | ||
| Kichwa runa llaqtakuna: Chibuleo · Karanki · Kayampi · Kañari · Kichwa runa · Kitu Kara · Natabuela · Utawalu · Panzaleo · Puruha · Salasaka · Sarakuru · Tunkurawa Kichwa runa · Waranka · Amarumayu sach'a-sach'a suyup Kichwa runan: Napuruna · Pastasa runa | ||
| Huk indihina runa llaqta: Manta-Wankawillka-Puna | ||
