Inka yachay tarpuy

Wikipediamanta
Inka nisqaqa huk sut'ikunayuqmi; Inka (sut'ichana) rikuy.
Inka
Pacha Kutiq Inka Yupanki
Mama llaqta  Arhintina
 Qullasuyu
 Chirisuyu
 Ikwayur
 Kulunsuyu
Piruw
Suyu Tawantinsuyu: Chinchaysuyu, Antisuyu, Kuntisuyu, Qullasuyu
Runakuna
Simi Qhichwa simi
Iñiy Tawantinsuyu iñiy

wiphala

Tawantinsuyu
Inka Mayta Qhapaq

Inka[1][2] icha Inqa nisqakunaqa ñawpaq pacha Antikunapi, Tawantinsuyu nisqan mama llaqtapi kawsaq runakunap hawaykawsayninsi karqan.

Chay hinataq "Inka" nispa Sapa Inka nisqa Inka qhapaqkunatam ninchik.

Wiñay kawsasqan[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Manqu Qhapaq chunka iskayniyuq ñiqin pachakwatapi Qusqu llaqtatas kamaptin, Inkakunap qhapaq suyus qallarirqan. Aswansi wiñarqan, Awya Yalapi achka runa llaqtakunatas atipaspa.

1438 watapis Pachakutiq Inka Yupanki Sapa Inkaqa Chanka runakunata Yawarpampapi atispa, pachakutiy hinapi inkakunap musuq hatun Tawantinsuyuta kamarqan. 1460 watapi chay Pachakutiqqa Wankakunatas atirqan, 1470 watapitaq Chimukunatas.

Mama llaqtaqa manas sunitachu kawsarqan: 1533 watapi, Ispañamanta hamuq Francisco Pizarros awqaqninkunawan Kastilla Atiy nisqapi Sapa inka Atawallpataqa Kashamarkapi puchu wañuchirqan; chaysi Kastilla Kamachina pacha qallarirqan.

Kamayuqkunapa siminku Qhichwa simis karqan. 700 huch'uy simis karqanku. Runa apukunatas muchananku Inkapa kamayuqkuna munarqanku. Uma apunku Intis karqan. Qhapaq Inkakunaqa intip churinsi karqan.

Tawantinsuyu mama llaqtaqa tawantin suyunkayuqsi karqan: Chinchaysuyu, Antisuyu, Kuntisuyu, Qullasuyu. Suyukunapa kuchukuna uma llaqtapi, Qusqupi, tarikurqanku. Tawa suyumanta Tawantinsuyu suti hamun.

Kapchiynin allwiyanpas[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Inkakunaqa q'illay takaytaña riqsirqan, antamanta, qullqimanta, qurimantapas achalakunata, llamk'anakunatapas - ahinataq tumikunata - ruraspa.

Inkakunap awaqninkunaqa aswan sumaq p'achakunatam ruraq karqan. Unkunkunapi pallasqa suyu-suyukunapas karqan, tukapu nisqa suyu-suyukunapas.

Khipu q'aytukunawanmi yupasqakunamanta willakunata hallch'aq karqan.

Hatun qhapaq wasinkunataqa rumilla pirqawan rurarqanku, mana pirqa llut'anata churaspa.

Inkakunaqa q'ulluta hurqunapaq Antikunapi sach'a-sach'akunata waqaychaspas wiñachiq karqan.

Raymikuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Killa Inti Killa (Mes) Killa pacha Raymi
21 Iniru Qhulla puquy killa Qhulla Puquy / Kamay Raymi
20 Phiwriru Hatun puquy killa Hatun Puquy
20 21 Marsu Pawqar waray killa Pawqarwaray / Pacha Puquy / Musuq Nina
19 Awril Ayriway killa Ayriway / Ayriwaki
19 Mayukilla Aymuray killa Aymuray
17 21 Hunyu Inti raymi killa Quyllur Rit'i, Inti Raymi
17 Hulyu Anta situwa killa Antasituwa
15 Awustu Chakra yapuy killa Qhapaq Situwa
14 21 Sitimri Tarpuy killa Quya Raymi / Situwa Raymi / Tarpuy Killa
13 Uktuwri Kantaray killa Kantaray / Umaraymi
12 Nuwimri Ayamarq'a killa Ayamarq'a
11 21 Disimri Qhapaq raymi killa Paraqallariy / Qhapaq Inti Raymi

Rikchakuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Kaypipas qhaway[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Pukyukuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

  1. Qheswa simi hamut'ana kuraq suntur: Simi Taqe Qheswa - Español - Qheswa. Qusqu, Piruw 2006. p. 59.
  2. Teofilo Laime Ajacopa: Iskay simipi yuyayk'ancha. La Paz - Bolivia, 2007. p. 32.

Hawa t'inkikuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Wallqanqa (Piruw) Buliwya suyupi runa llaqtakuna Unancha (Buliwya)
Antikuna, Qullaw: Aymara runa · Chipaya runa · Qhichwa runa · Uru runa
Amarumayu sach'a-sach'a suyu: Aphru-buliwiyanu · Araona · Ayoreo · Baure · Kanichana · Kawiña · Kayuwawa · Chaqubu · Chiman · Chikitus · Ese'eqha · Warasuqwe · Warayu · Itonama · Huwakinyanu · Leqos · Machineri · Maropa · Moré · Moseten · Mowima · Musu · Yura (Nawa) · Pakawara · Siryono · Takana · Toromona · Yaminawa · Yuki · Yurakari
Hatun Chaku: Tapiete runa · Waraniyi runa (Chiriwanu, Simba) · Weenhayek runa
Hukkuna indihina runa llaqtakuna: Qumlik
Mawk'a runa llaqtakuna: Inka
Wallqanqa (Ikwadur) Ikwadurpi runa llaqtakuna Unancha (Ikwadur)
Indihina runa llaqtakuna: Achuar · A'i Kofán · Awá · Chachi · Épera · Kichwa runa · Sapara · Sekoya · Shiwiar · Shuwar · Siona · Tsa'chila · Waorani ·
Kichwa runa llaqtakuna: Chibuleo · Karanki · Kayampi · Kañari · Kichwa runa · Kitu Kara · Natabuela · Utawalu · Panzaleo · Puruha · Salasaka · Sarakuru · Tunkurawa Kichwa runa · Waranka · Amarumayu sach'a-sach'a suyup Kichwa runan: Napuruna · Pastasa runa
Huk indihina runa llaqta: Manta-Wankawillka-Puna
Wallqanqa (Piruw) Piruw suyupi runa llaqtakuna Unancha (Piruw)
Qhichwa rimaq runa llaqtakuna: Qhichwa runa · Chanka runa · Inka · K'ana runa · Qanchi runa · Q'irus · Wanka · Kichwa runa: Llakwash · Napuruna · Piruwanu Pastasa runa
Amarumayu sach'a-sach'a suyupi runa llaqtakuna: Qhichwa runa: Llakwash, Napuruna, Qhichwa Pastasa-Tigre · Arawak rimaq runa llaqtakuna: Amuesha, Ashaninka, Kulina, Chamikuru, Machiqinqa, Nomatsiguenga, Piru · Hiwaru rimaq runa llaqtakuna: Achual, Awahun, Kandoshi, Wampisa, Shuwar · Pano rimaq runa llaqtakuna: Amawaka, Kapanawa, Kashibo-Kakataibo, Kashinawa, Isqunawa, Mayo-Pisabo, Mayuruna, Yura (Nawa), Sharanawa, Shipibu-Qunibu, Yaminawa · Tupi-Waraniyi rimaq runa llaqtakuna: Kukama-Kukamilla · Kawapana rimaq runa llaqtakuna: Chayawita, Jebero · Manaraq allinchurasqa: Tawshiru, Tikuna, Urarina · Peba-Yagua rimaq runa llaqtakuna: Yagua · Witoto rimaq runa llaqtakuna: Bora, Witoto, Okaina · Harakmbet rimaq runa llaqtakuna: Amarakaeri · Takanu rimaq runa llaqtakuna: Ese' Ejja · Tukanu rimaq runa llaqtakuna: Payawa, Siquya · Sapara rimaq runa llaqtakuna: Sapara: Arabela, Ikitu
Hukkuna indihina runa llaqtakuna: Aymara runa · Uru runa
Mawk'a runa llaqtakuna: Chachapuya · Chimu · Inka · Muchik · Wari
"https://qu.wikipedia.org/w/index.php?title=Inka_yachay_tarpuy&oldid=669905" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)