Aymara simi
(Aymar aru-manta pusampusqa)
| Aymar aru, Aymara aru, Jaqi aru (Aymar simi, Aymara simi) | ||
|---|---|---|
| Kaypi rimasqa: |  Qullasuyu,  Piruw(karu runa: Arhintina, Brasil, Chili, HAS, Ispaña, Nihun) | |
| Suyukuna: | Chawpi Antikuna | |
| Rimaqkuna:
• Mama rimay: |
2.2 hunu
• mana riqsisqa | |
| Ñiqi: | 120 | |
| Rimaykunap ayllun: | Aru rimaykuna | |
| Tukri simi: | ||
| Kay mama llaqtakunapi: | Qullasuyu, Piruw
| |
| Kaypa kamachisqan: | Manam kamachisqachu | |
| Tuyrukuna | ||
| ISO 639-1 | ay | |
| ISO 639-2 | aym | |
| ISO 639-3 | aym | |
| SIL | Llapa k'iti rimayqa kikin tuyruyuqmi: ayr – Chawpi Aymara ayc – Uralan Aymara | |
 Maypim Aymar simi, Aymara simita rimachkanku
| ||
| ||
Aymara simi icha Aymar simi (aymara simipi: Aymar aru, kastilla simipi: Aimara) nisqaqa 3.000.000 aymara runakunap rimayninmi, kay mama llaqtakunapi:
- Wuliwiya: 2.000.000 rimaqkuna - 1.600.000 aymara rimaq 1992 watapi (Albó 1995)
- Piruw: 500.000 rimaqkuna - 300.000 - 500.000 rimaq 1976 watapi (350.320 rimaq, Cerrón Palomino 1987)
- Chili: 10.000 rimaqkuna - 48.477 aymara (runakuna: 14+ wata) 1992-93 watakunapi (Hatun Yupaypi) (Aylwin 1994)
Huk rimakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Kaymi huk aymara rimakuna (qhichwa simi - aymara simi):
- Ñuqa: Naya
- Qam: Juma
- Pay: Jupa
- Ñuqanchik: Jiwasa, jiwasanaka
- Ñuqayku: Nanaka
- Arí: Jisa
- Manam: Janiwa
- Hatun: Jach'a
- Uchuy: Jisk'a
- Wawa: Wawa
- Yaya: Awki, tata
- Mama: Tayka, mama
- Qhari: Chacha
- Warmi: Warmi
- Syus: Tatitu, Yus
Aymara simi k'itikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy](1992 watamanta yupaykuna, runakuna: 6+ wata, [1])
Wuliwiyapi
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Chuqiyapu suyu
- Pedro Domingo Murillo pruwinsiya
- Chakrapura k'itikuna: 93% aymara simi rimaq
- Chuqiyapu: 40% aymara simi rimaq, 10% qhichwa simi rimaq, 54% kastilla simi rimaq
- Altu llaqta 60% aymara simi rimaq, 53% aymara simi/kastilla simi, 35% kastilla simi
- Umasuyu pruwinsiya: 96% aymara simi rimaq
- Paqaqi pruwinsiya: 94% aymara
- Eliodoro Camacho pruwinsiya: 97% aymara
- Muñecas pruwinsiya 99% aymara
- Lariqaqa pruwinsiya: 95% aymara
- Taqliwi kantun (Litoral): 83% aymara
- Kantunkuna: Consata, Mapiri kantun, Sarampiuni kantun, Tipuani kantun, Wanay kantun, Santa Rosa de Challana, Tiyupunti kantun, Litoral
- Franz Tamayo pruwinsiya: 98% aymara simi rimaq, 16% qhichwa simi rimaq
- Inkawi pruwinsiya: 95% aymara
- Wiyacha llaqta 60% aymara, 55% aymara/kastilla simi, 38% kastilla simi
- José Ramón Loayza pruwinsiya: 94% aymara
- Inkisiwi pruwinsiya
- Chakrapura k'itillikuna: 89% aymara
- Qullqiri llaqta: 41% aymara, 25% qhichwa, 45% kastilla simi
- Antikuna pruwinsiya: 97% aymara
- Aruma pruwinsiya: 94% aymara
- Manqu Qhapaq pruwinsiya: 93% aymara]
- Gualberto Villarroel pruwinsiya: 97% aymara
- José Manuel Pando pruwinsiya 97% aymara
- Chinchay Yunka pruwinsiya 69% aymara, 91% aymara/kastilla simi, 29% kastilla simi, 4% qhichwa
- Uralan Yunka pruwinsiya
- Asunta: La Asunta kantun, Villa Barrientos kantun, Las Mercedes kantun, Colopampa Grande kantun
- Chulumani: Chulumani kantun, Chirca kantun, Wankani kantun, Ocobaya kantun, Tajma, Victorio Lanza,
- Yanakachi: Yanakachi kantun, Villa Aspiazu kantun
- Irupana: Irupana kantun, Chicaloma kantun, Laza kantun, La Plazuela kantun, Tres Rios kantun, Lambate kantun, Taca kantun
- Pariguaya
- Kantunkuna: Villa Barrientos 82% aymara, Colopampa 95% aymara
- Qarañawi pruwinsiya
- Kantunkuna: Churu kantun 80% aymara, Inkawara kantun 89% aymara, Villa Elevación kantun 86% aymara, Carrasco kantun 89% aymara, Carrasco La Reserva kantun 83% aymara, San Pablo kantun 89% aymara, Calama kantun 84% aymara, San Lorenzo 90% aymara
- Pedro Domingo Murillo pruwinsiya
- Uru-Uru suyu
- Uru-Uru pruwinsiya 77% aymara simi rimaq, 23% aymara-qhichwa]
- Uru-Uru llaqta: 22% aymara, 40% qhichwa, 99% kastilla simi
- Qaranqa pruwinsya: 94% aymara
- Sajama pruwinsiya: 90% aymara
- Litoral pruwinsiya: 76% aymara, 14% qhichwa, 90% kastilla simi
- Ladislao Cabrera pruwinsiya: 91% aymara, 20% qhichwa
- Atawallpa pruwinsiya: 87% aymara, 28% qhichwa, 92% kastilla; chipaya simi rimaq, 39% aymara/chipaya simi rimaq (uru-chipaya)
- Sawkari pruwinsiya: 83% aymara, 31% aymara/qhichwa
- Tomas Barrón pruwinsiya: 82% aymara, 6% aymara/qhichwa
- Uralan Qaranqa pruwinsiya: 96% aymara
- San Pedro de Totora pruwinsiya: 90% aymara
- Chinchay Qaranqa pruwinsiya: 97% aymara
- Puerto de Mejillones pruwinsiya: 67% aymara, 9% qhichwa, 97% kastilla
- Ch'allapata pruwinsiya icha Eduardo Avaroa pruwinsiya:
- Ch'allapata llaqta: 25% aymara, 65% qhichwa
- Puwpu pruwinsiya: 23% aymara
- Pantaléon Dalence pruwinsiya
- Wanuni llaqta: 64% qhichwa, 16% aymara
- Santiago Wari pruwinsiya (Sebastián Pagador): 73% aymara, 55% qhichwa
- P'utuqsi suyu:
- Daniel Campos pruwinsiya: 71% aymara, 98% qhichwa
- Chinchay Lipis pruwinsiya: 4% aymara, 89% qhichwa
- Antonio Quijarro pruwinsiya: 17% aymara, 74% qhichwa
- Coroma kantun: 69% aymara, 72% qhichwa, 82% kastilla
- Uyuni llaqta: 13% aymara, 46% qhichwa
- Rafael Bustillo pruwinsiya
- Kantunkuna: Unsiya kantun, Aymaya kantun, Chukiuta kantun, Musuq Qulcha kantun, Qala Qala kantun, Llallawa kantun, Sicoya
- Charkas pruwinsya: qhichwa simi aymara simipas (kantunkuna: San Pedro de Buena Vista kantun, Moscari kantun, Mikani kantun, Toracari kantun, Quinamara, Tampu Khasa kantun, Carasi kantun, Pucara, Turu Turu kantun, Julu kantun, Añawani kantun, Yambata kantun)
- Coacarí kantun: 57% aymara
- Alonso de Ibáñez pruwinsiya qhichwa simi aymara simipas (kantunkuna: Sakaka kantun, Wila Sirka kantun, Charca, Iturata, Carcoma)
- Kantunkunapi: Sillu Sillu, Qhariphuyu kantun, Chujlla kantun, Wanaquma kantun, Challwiri kantun, Jankhu Jankhu kantun, Juntawi kantun, Chaykuriri kantun, Ovejería, Wila Wila, Tarwa Chapi: 90-100% aymara
- Chayanta pruwinsiya qhichwa simi aymara simipas (kantunkuna: Chayala kantun, Qampaya kantun, Puquqwata kantun, Takarani kantun, Qisim Phuku kantun)
- Tomás Frías pruwinsiya
- Urmiri kantun 74% aymara, 99% qhichwa, 68% kastilla
- Quchapampa suyu:
- Jayupaya pruwinsiya
- Kukapata kantun 90% aymara
- Kallchani kantun: 5% aymara
- Jayupaya kantun: 11% aymara
- Tapaqari pruwinsiya
- Leque kantun: 95% aymara, 35% aymara-qhichwa, 39% qhichwa, 52% kastilla
- Ch'alla kantun: 83% aymara, 50% aymara-qhichwa, 66% qhichwa, 83% kastilla simi
- Jayupaya pruwinsiya
- Chuqichaka suyu:
- Urupisa pruwinsiyapi, Pujpu kantun
- Beni suyu:
- Ballivián pruwinsiya: Rurrenabaque, Yukumu
Piruwpi
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Chilipi
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]48.477 aymara rimaq (runa 14+ wata) 1992-93 watakunapi (Hatun yupaypi) (Aylwin 1994), aswanta Qullawpi:
- Región XIV I-pas (Arika Parinaqutapas suyu Tarapaka suyupas): Tarapaka, Arica, Iquique, 15.439 runa
- Región II (Antofagasta suyu): 4.187 runa
- Región III (Atakama suyu): 1.289 runa
- Región IV (Kukimpu suyu): 2.093 runa
- Región V (Valparaíso suyu): 2.968 runa
- Región Metropolitana (Santiago suyu): 12.165 runa
- Región VI (Libertador General Bernardo O'Higgins suyu): 1.316 runa
- Región VII (Mawlli suyu): 1.725 runa
- Región VIII (Biobío suyu): 3.815 runa
- Región IX (Arawkaniya suyu): 1.199 runa
- Región XIV, X-pas (Mayukuna suyu Quchakuna suyupas): 1.602 runa
- Región XI (Aisén suyu): 131 runa
- Región XII (Magallanes Antartika suyu): 203 runa
Kaypipas qhaway
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Pukyukuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- ↑ butler.cc.tut.fi Aymara simi k'itikuna (Albo 1995) (kastilla simi)
Hawa t'inkikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Aymara runakunapaq simi qullqakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Biblioteca Virtual Aymara, Universidad Católica Boliviana "San Pablo" (aymara simi - kastilla simi, kastilla simi - aymara simi)
- Ludovico Bertonio (1612)
- Yatiqirinaka Aru Pirwa (Yachakuqkunapa Simi Qullqa - Aymara simipi) Liwru online 8,0MB
- www.ucb.edu.bo / Iñiy simi qullqa: (aymara simi - kastilla simi)
Simi qullqakuna: Aymara simi - Huk simikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- ARUSIMIÑEE, Simiqullqa: kastilla simi - aymara simi - waraniyi simi - qhichwa simi
- GLOSARIO DE NUEVOS TÉRMINOS AIMARAS (kastilla simi- aymara simi)