Apurimaq suyu
| ||
---|---|---|
Uspaqucha Ampay nina urquwan, Apurimaq suyu | ||
Saywitu | Wallqanqa | |
Unancha | ||
. | ||
Mama llaqta | Piruw | |
Tinkurachina siwikuna | 14°10′00″ S 72°45′20″ O | |
Uma llaqta | Awankay | |
Pruwinsyakuna | 7 | |
Distritukuna | 77 | |
Simikuna | qhichwa simi, kastilla simi | |
Runakuna | 438 782 (2007 watapi) | |
Runa ñit'inakuy | ~ 21 runa / km² | |
Hallka k'iti kanchar | 20 875 km² | |
Hanaq kay | 5.331 m (aswan hanaq) | |
Kamasqa wata | 28 ñiqin ayriway killapi 1873 watapi | |
Kamachiq runa (2019–2022) |
Baltazar Lantarón Núñez | |
Karu rimay tuyru | +83 | |
Pacha suyu | UTC-5 | |
Qhichwa simipi llika tiyanan | ||
Kastilla simipi llika tiyanan | regionapurimac.gob.pe | |
Apurimaq suyup pruwinsyankuna | ||
Apurimaq suyu (aymara simipi: Apurimaq jach'a suyu; kastilla simipi: Departamento de Apurímac) nisqaqa Piruw mama llaqtapi huk suyum. Uma llaqtanqa Awankay llaqtam.
Wiñay kawsay
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Kamasqa 28 ñiqin ayriway killapi 1873 watapi.
Allpa saywachi
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Amachasqa sallqa suyukuna: Ampay mamallaqta willkachasqa
- Mayukuna: Apurimaq - Santo Tomás mayu - Pachachaka mayu - Pampas mayu
- Urqukuna: Ampay - Ichik Chankuwana (5.331 m); Tetón (5.300 m).
- Quchakuna: Paqucha (Antawaylla)pi; Uspaqucha (Awankay pruwinsyapi), Anqasqucha (Awankaypi)
- Q'asakuna: Piste (4.800 m) Aymarapi Antapampa pruwinsyapiwan - Tunapita (4.350 m) Aymaraespi - Tablacruz (4.340 m) Awankaypi
- Mayu punkukuna: Apurimaq (1.500 m) Awankay La Convenciónpiwan
Chiriqunuy
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]15 °C (25° / 12°)
Yurakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Titanka (Puya raimondii) sach'a sach'a kuna (Santuario Nacional del Ampay)
- Tuna (Opuntia ficus-indica)
- Kalistu (genus Eucalyptus)
- Mulli (Schinus molle)
- Tara (Caesalpinia spinosa, Caesalpinia tinctoria)
- Misk'i wiru (Saccharum officinarum)
- Chirimuya (Annona cherimola)
- Palta (Persea americana)
- Kapuli (Prunus virginiana, Prunus serotina var. salicifolia)
- Hatun k'allampa
- mango
- cítrico
- maguey
- huarango
- chachacomo
- tayanca
Uywakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Puma (Puma concolor)
- Taruka (familia: Cervidae):Uqi taruka
- Anti ukumari (Tremarctos ornatus)
- Wisk'acha
- Atuq (Pseudalopex culpaeus = Dusicyon culpaeus)
- Achuqalla (Mustela frenata)
- Wanaku (Vicugna pacos)
- Ruysiñur (Luscinia megarhynchos)
- Ch'usiqa (Strigiformes)
- Irpa (familia Columbidae): (Zenaida meloda)
- Yuthu (Tinamidae)
- Parya (genus Passer)
- Q'inti (Trochilidae)
- Luru (familia Psittacidae)
- Yaka-yaka (familia Picidae)
- Pariwana (genus Phoenicopterus, familia Phoenicopteridae, ordo Phoenicopteriformes)
- guallata
- Qiwlla (Laridae)
- jilguero (Carduelis carduelis)
- gatos de pajonal
- venado rojo (Ozotoceros bezoarticus)
- Taraqchi (Molothrus bonariensis)
- calandria (Mimus saturninus)
- (Accipiter nisus)
Pulitika rakiy
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Qanchis pruwinsyanmi kan, qanchis chunka isqunniyuq distritunmi kan.
Pruwinsya | Uma llaqta |
---|---|
Antapampa | Antapampa |
Antawaylla | Antawaylla |
Awankay | Awankay |
Aymara | Challwanka |
Chinchiru | Chinchiru |
Grau | Chuqipampilla |
Kutapampa | Tampupampa |
Waki
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Runakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Apurimaq suyupiqa Qhichwa runakunam tiyanku.
Simikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Apurimaq suyupiqa Qusqu-Qullaw rimaytam, Chanka runasimitapas rimanku.
Pruwinsya | Kastilla simita rimaqkuna /1 | % | Indihina simita rimaqkuna /1, /2 | % |
---|---|---|---|---|
Antapampa | 2,263 | 21.0 | 8,496 | 78.8 |
Antawaylla | 32,046 | 25.2 | 95,017 | 74.7 |
Awankay | 43,489 | 50.4 | 42,547 | 49.3 |
Aymara | 7,216 | 27.3 | 19,180 | 72.5 |
Chinchiru | 8,142 | 18.0 | 37,029 | 81.7 |
Grau | 3,759 | 17.1 | 18,217 | 82.7 |
Kutapampa | 3,648 | 9.2 | 35,885 | 90.7 |
Llapan | 100,563 | 28.1 | 256,371 | 71.7 |
/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata /2 Indihina simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk indihina simi (mana hawa simi) Pukyu: [1]
Iñiy
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Musiku
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Yachay tarpuy
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Suyupi paqarisqa runakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Simi kapchiy
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Taki kapchiy
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Chabuca Granda (kumpusitur)
Karu puriy
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Pachachaka (Awankay: 16 km, Awankay distritu)
- Santuario Nacional del Ampay Uspaqucha Ampay nina urquwan (Awankay distritu / Tampurqu distritu)
- Saywiti ñawpa parki: Saywiti rumi, huk hatun rumi, Qunqacha llaqtapi, Rumiwasi, La Chincana, Intiwatana (Kurawasi distritu)
- Tablachaka (Kurawasi distritu)
- Kaypi inlisya (Lamrama distritu)
- San Blas inlisya (Lamrama distritu)
- Kachura inlisya (San Pedro de Cachora distritu)
- Inka Rakay (Pantipata Kachura, San Pedro de Cachora distritu)
- Qunuq armakuna (Cconoc) (Apurimaq mayup patapi, Kurawasi: 17 km)
- Chuqik'iraw ñawpa parki (Willkapampa distritu, Kumbinsyun pruwinsya, Qusqu suyu, Kachura: 40 km)
- Suntur (mawk'a llaqta)
- Inlisya (Antawaylla, Antawaylla distritu)
- Los Chankas raqaykuna (Waywaka, Antawaylla distritu)
- Jesuita kunwintu raqaykuna (Antarapa, Antarapa distritu)
- San Antonio raqaykuna (Wallayuq, Antarapa distritu)
- Chuntu raqaykuna (Corumbo Inka Monte, Wankarama distritu)
- Mawkallaqta raqaykuna (Wayana, Wayana distritu)
- Chullpakuna (Qispi Marka, Wayana distritu)
- Mawkallaqta (Mawkallaqta, Paqupampa distritu)
- Ccajacancha (Ccajacancha, Pampachiri distritu)
- Inlisya (Qucharqa, Qucharqa distritu)
- Lambraspata pata-patakuna (Lambraspata, Unquy distritu)
- Wanka pata-patakuna (Antapampa, Antapampa distritu)
- Piskaya Inka raqaykuna (Antapampa, Antapampa distritu)
- Pulla Pulla llaqtacha (Wakirka, Wakirka distritu)
- Sunqu raqay (Sabaynu, Sabaynu distritu)
- Apaqsa chullpakuna (Challwanka, Challwanka distritu)
- Supanta Allaqmarka (Qaraypampa, Qaraypampa distritu)
- Chuqimarka (Tapayriwa, Tapayriwa distritu)
- Qulumawpi pukara (Ccolomaupe) (Tintay, Tintay distritu)
- Challwapampa Inka pirqakuna (Yanaqa, Yanaqa distritu)
Raymikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Yachachiy
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Wawa wasikuna : 345
- Huch'uy yachay wasikuna: 896
- Chawpi yachay wasikuna: 163
- Yachay sunturkuna:
Suyupi paqarisqa runakuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Juan de Espinosa Medrano, qillqaq, * Calcuso llaqtapi, Antapampa pruwinsyapi
- David Samanez
- José María Arguedas
- Chabuca Granda
Apaykachana
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Ñan #1: Lima - Pisqu - Waytara - Ayakuchu - Antawaylla - Awankay.
Ñan #2: Lima - Pisqu - Ika - Naska - Pukyu - Challwanka - Awankay
Ñan #3: Lima - Uruya - Wankayu - Wankawillka - Waytara -Ayakuchu - Antawaylla - Awankay.
- Antanka pampa Wankapampa - Antawaylla
Kaypipas qhaway
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Willay pukyukuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Hawa t'inkikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Apurimaq suyu.
- Saywitu: Apurimaq suyu
- Apurímac Atlas Nisqa
- Apurimaq suyumanta (kastilla simi)
- bvirtual.proeibandes.org / Tito Medina Warthon: Enseñanza del castellano como segunda lengua en educación primaria en dos instituciónes educativas rurales de la región quechua del sur del Perú (Apurimaq) (qhichwa simi, kastilla simi)
Apurimaq suyu | ||
---|---|---|
Uma llaqta: Awankay | ||
Pruwinsyakuna: Antapampa • Antawaylla • Awankay • Aymara • Chinchiru • Grau • Kutapampa | ||
Amachasqa sallqa suyukuna: Ampay mamallaqta willkachasqa | ||
Urqukuna: Ampay • Chankuwaña • Hatunqullpa • Tetón • Wamanripa • Waytani • Wayunka - Wallakuna: Wansu walla | ||
Quchakuna: Anqasqucha • Asiruqucha • Paqucha • Suyt'uqucha • Uspaqucha | ||
Mayukuna: Antapampa mayu • Apurimaq mayu • Challwanka mayu • Pachachaka mayu • Pampas mayu • Santu Tumas mayu | ||
Apurimaq suyupi rimaykuna: Chanka runasimi • kastilla • qhichwa • Qusqu-Qullaw | ||
Runa llaqtakuna: Chanka • Qhichwa | ||
Mawk'a llaqtakuna: Saywiti • Suntur • Yanaqa |
Suyukuna (Piruw) | ||
---|---|---|
Amarumayu · Anqash · Apurimaq · Ariqipa · Ayakuchu · Ika · Kashamarka · Lampalliqi · Lima · Luritu · Mayutata · Muqiwa · Pasqu · Piwra · Punu · Qispi Kay · Qusqu · San Martín · Sunin · Taqna · Tumpis · Ukayali · Wankawillka · Wanuku |