Paqucha
| Paqu (Allpaqa) | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Mitan kamay | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Mitan kamaypaq sutin | |||||||||||||||
| Vicugna pacos Linnaeus | |||||||||||||||
Paqu, Paqucha, Alpaka icha Allpaqa nisqaqa (Vicugna pacos) huk ñuñuq, iskay ruk'anayuq uywam. Paquqa p'aqu llimphiyuqmi. Millmanmantaqa puchkaspa awaspa p'achatam ruranchik.
Qallariyninpiqa paqucha uywa nisqaqa manan runap uywanchu karqan, chaymantarapmi Llamata uywaspa, Wicuñatawam, hinaspapis Wanaku tawan uywaspa Paquchata hatarichinku. "Runap uywasqan uywa, manataq sallqa uywachu" niyta munarqaptin, Ikwadur kichwa shimi nisqapi tukuy animal nisqakunapaq, sallqakunapaqpas, "wiwa" nispa niytam qallarirqanku. Hinallataq Piruw suyupi uywan nikun.
Sutin[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Aymara simimanta alpaqa quichwa simimantataq p'aku imanintaq Inglis simipi Blond.[1]
Awasqa p'acha paquchamanta[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
P'achataq q'aytumantam ruranchik. Chay q'aytuqa millmamanta icha yurakunap q'aytuchamantam - utkumanta icha huk yuramanta - puchkanchik. Utku yura lliwmanta aswan chaninchasqa q'aytucha yuram. Imatatak ruwawak paqucha willmawan:
- Unku
- Punchu
- Kusma
- Chumpa
- Wara
- Aksu
- Pullira
- Chumpi
- Ch'ullu
- P'acha chuku
- Wincha
- K'umpu
- Kulis p'acha
- Lanq'i
- Lliklla
- Ch'uspa
- Q'ipirina
- Chankaku
- Sapatu
Maypitaq tiyanku[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Paquchakunaqa kancha kanchalla tiyanku, achkan achkanpi. Sapa watan puna lumakunapi itaq pampakunapi Andes sutichasqapi, kasqallantak Arhintina, Wuliwiya, Chili, Ikwayur, hinallatakpis Piruw suyupi, kay suyupi allin mirachisqa mahdakuna kashkan, hastanmantapis hanan sayakunapi tiyanku 3500 - 5000 m s. n. m. kaman, kashallantakmi paqucha uywahkuna Hukllachasqa Amirika Suyukuna, Iwrupa, itaq [[Musuq Silanda ]].
Paquchakuna Piruw suyupi[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
| Paqucha Piruwpi[2] | |
|---|---|
| Wata | haykataq Umakuna |
| 2010 | 4 177 498 |
| 2011 | 4 322 258 |
| 2012 | 3 924 230 |
| 2013 | 3 978 290 |
| 2014 | 4 095 554 |
| 2015 | 4 318 374 |
| 2016 | 4 319 146 |
Mikhunakuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Hinallatak mikunakunata ruwarquwak paqucha aychawan, paqucha aychaqa ancha munasqa kashkan maypipis, llaqtaknapichu, hatun umalli llaqtakunapichu, puna orqocunapichu, hatunpaq, huchuypaq, llipimpakmi.
Paqucha Thiqti[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Imawatak kay sumaq paqucha thiqtita mayk'uruwak:
Paqucha Raymi[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Paqucha Taripakuy huk raymin llipim hanan saya llaqtakunapi. Sapa watan paquchakuna walqachanku imaymana t'ikakunawan, miqunakunawan hina. Paqucha nisqaqa (Vicugna pacos) huk ñuñuq uywam. Willmanmantaqa puchkaspa awaspa p'achatam rurayta atinkumanmi.
Hawa t'inkikuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
- ↑ http://etimologias.dechile.net/?alpaca
- ↑ Yachayniyuk Sistima, INEI