Ariqipa suyu
(Ariqipa Suyu-manta pusampusqa)
| ||
|---|---|---|
| ||
| Qullqa Qhichwa (Ariqipa suyu) | ||
| Saywitu | Wallqanqa | |
 | ||
 | ||
| Unancha | ||
 | ||
| . | ||
| Mama llaqta |  Piruw
| |
| Tinkurachina siwikuna | 14°36'06" - 17°16'54" S, 70°50'24" - 75°05'52" W | |
| Uma llaqta | Ariqipa | |
| Pruwinsya | 8 | |
| Distritu | 107 | |
| Simikuna | qhichwa simi (Qusqu-Qullaw), kastilla simi | |
| Runakuna | 1.440.810 (2005) | |
| Runa ñit'inakuy | 17,38 runa / km² | |
| Hallka k'iti kanchar | 63.343,93 km² | |
| Hanaq kay | - m | |
| Kamasqa wata | 26 ñiqin ayriway killapi 1822 watapi | |
| Kamachiq runa | Elmer Cáceres Llica (2019–2022) | |
| Karu rimay tuyru | +54 | |
| Pacha suyu | UTC-5 | |
| Qhichwa simipi llika tiyanan | ||
| Kastilla simipi llika tiyanan | regionarequipa.gob.pe | |
| Ariqipa suyupi pruwinsyakuna | ||
| ||
Ariqipa suyu nisqaqa (aymara simipi: Ariqipa jach'a suyu; kastilla simipi: Departamento de Arequipa) Piruw mama llaqtapi huk suyum. Uma llaqtanqa Ariqipa llaqtam.
Wiñay kawsay
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Kamasqa 26 ñiqin ayriway killapi 1822 watapi.
Allpa saywachi
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
- Amachasqa suyukuna: Kachi-kachi yuraq yakupas mama llaqta risirwa - Mejía quchakuna mamallaqta willkachasqa - Kutawasi qhichwa risirwa
- Mayukuna: Tampu mayu, Uquña, Mahis, Chili mayu.
- Urqukuna: Hamp'atu urqu (6.288 m), Wallqa-Wallqa (6.025 m)
- Nina urqukuna: Qurupuna (6.305 m), Sulimana (6.093 m), Chhachani (6.057 m), Pikchu-Pikchu (5.500 m), Misti urqu (5.822 m).
- Q'asakuna: Apu Apachita (5.100 m), Castillapi; Chukura (4.720 m), Kayllumapi; Wiska (4.650 m), Unyunpi, Kuntisuyuspi.
- Wat'akuna: Hornillos, Blanka, Kaska, Saragosa.
- Quchakuna: Muyurqa qucha, Salinas qucha.
Pulitika rakiy
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Ariqipa suyupiqa pusaq pruwinsyam:
| Pruwinsya | Runakuna(2007)[1] | Uma llaqta | Distritukuna |
|---|---|---|---|
| Ariqipa | 864.250 | Ariqipa | 29 |
| Castilla | 38.425 | Aplaw | 14 |
| Kamana | 53.065 | Kamana | 8 |
| Qarawili | 35.928 | Qarawili | 13 |
| Kaylluma | 73.718 | Chiway | 19 |
| Kuntisuyus | 18.991 | Chuqipampa | 8 |
| Islay | 52.264 | Mullintu | 6 |
| Unyun | 15.662 | Qutawasi | 11 |
Simikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Ariqipa suyupiqa Qusqu-Qullaw runasimitam rimanku.
| Pruwinsya | Kastilla simita rimaqkuna /1 | % | Indihina simita rimaqkuna /1, /2 | % |
|---|---|---|---|---|
| Ariqipa | 676,820 | 85.2 | 116,029 | 14.6 |
| Castilla | 27,424 | 79.2 | 7,142 | 20.6 |
| Kamana | 40,180 | 83.4 | 7,960 | 16.5 |
| Qarawili | 27,184 | 83.6 | 5,263 | 16.2 |
| Kaylluma | 41,682 | 63.2 | 24,220 | 36.7 |
| Kuntisuyus | 12,480 | 72.7 | 4,670 | 27.2 |
| Islay | 40,739 | 84.6 | 6,992 | 14.5 |
| Unyun | 5,431 | 39.3 | 8,339 | 60.4 |
| Llapan | 871,940 | 82.7 | 180,615 | 17.1 |
/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata
/2 Indihina simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk indihina simi (mana hawa simi)
Pukyu: [1]
Karu puriy
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
- Ariqipa pruwinsyapi:
- Ariqipa
- Musiyukuna
- Yanawara qhawana
- Sabandía (Ariqipa: 8 km); kimsa nina urqu: Misti, Chhachani, Pikchu Pikchu
- Kayma (Ariqipa: 3 km)
- Yura (Ariqipa: 30 km)
- Socosani (Yura: 7 km)
- Misti nina urqu (Ariqipa: 17,5 km)
- Sumbay mach'aykuna (Ariqipa: 88 km)
- Chhachani nina urqu
- Chiriwata llaqta (Ariqipa: 30 km)
- Islay pruwinsyapi:
- Mejía quchakuna mamallaqta willkachasqa (Ariqipa : 143 km; Mejía: 8 km)
- Kamana pruwinsyapi:
- Castilla pruwinsyapi:
- Toro Muerto pitrugliphukuna (Ariqipa: 159 km)
- Salinas Aguada Blancapas mamallaqta risirwa (Ariqipa: 35 km) (3.500 - 6.000) Misti nina urqu wan (5.825 m), Chhachani nina urqu wan(6.075 m), Pikchu Pikchu urqu wan (5.664 m). Uywakuna: Kuntur, wisk'acha, pariwana
- Antawa, Ariqkunap qhichwan. (Ariqipa: 277 km) Hanaq kay: 3.587 m.
- Musiyu, Aplaw llaqtapi
- Kaylluma pruwinsyapi:
- Qullqa qhichwa (Ariqipa: 164 km), Hamp'atu nina urqu , Sawanqaya urqu, Qurupuna urqu
- Imatap rumi sach'a sach'an (Ariqipa: 140 km)
- Hamp'atu urqu (6.288 m) (Ariqipa: 173 km)
- Kuntisuyus pruwinsyapi:
- Qarawili pruwinsyapi:
- Raqaykuna Quebrada de la Vaca (icha Puerto Inca) (Ariqipa: 395 km)
- Unyun pruwinsyapi:
- Qutawasi qhichwa (Ariqipa: 375 km); Ariqipa - Qutawasi ñanpi: Qurupuna urqu (6.425 m)
Yachachiy
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Wawa wasikuna : 819
- Huch'uy yachay wasikuna: 1.096.
- Chawpi yachay wasikuna: 422
- Yachay sunturkuna
Suyupi paqarisqa
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
- José Luis Bustamante
- Víctor Andrés Belaúnde
- Francisco de Luna Pizarro
- Honorio Delgado
- Mario Vargas Llosa
- Abimael Guzmán
- Mariano Melgar
- Nicolás de Piérola
Kaypipas qhaway
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Willay pukyukuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Hawa t'inkikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
|
|
Ariqipa suyu |
|
|---|---|---|
| Uma llaqta: Ariqipa | ||
| Pruwinsyakuna: Ariqipa • Castilla • Islay • Kamana • Kaylluma • Kuntisuyus • Qarawili • Unyun | ||
| Amachasqa sallqa suyukuna: Kachiqucha Yuraqyaku mama llaqta risirwa • Mejía quchakuna mamallaqta willkachasqa • Kutawasi qhichwa risirwa | ||
| Urqukuna: Asiruta • Chhachani • Chila • Chinchun • Hamp'atu • Hatunpila • Kasiri • Kiskapampa • Kiwisha • Lipayuq • Minaspata • Mismi • Misti • Nukarani • Puyi Puyi • Qullunquya • Qurupuna • Pikchu Pikchu • Sawanqaya • Shiwirqu • Siprikina • Sulimana • Suriwiri • Wallqa Wallqa • Wansillu • Waqrawiri • Waych'awi • Waytani • Waywawawa • Yuraqq'asa - Wallakuna: Ariq Walla • Chila walla • Hamp'atu walla • Wansu walla | ||
| Quchakuna: Mururqa qucha • Kachiqucha (Ariqipa) • Pallaqucha | ||
| Mayukuna: Apurimaq mayu • Chili mayu • Kamana mayu • Mahis mayu • Qullqa mayu • Kutawasi mayu • Uquña mayu | ||
| Mawk'a llaqtakuna: Hatun Qillqapampa | ||
| Karu puriy: Kunturtawa • Qullqa qhichwa • Sipya phaqcha | ||
| Simikuna: Ariqipa suyupi rimaykuna |
|
Suyukuna (Piruw) |
|
|---|---|---|
| Amarumayu · Anqash · Apurimaq · Ariqipa · Ayakuchu · Ika · Kashamarka · Lampalliqi · Lima · Luritu · Mayutata · Muqiwa · Pasqu · Piwra · Punu · Qispi Kay · Qusqu · San Martín · Sunin · Taqna · Tumpis · Ukayali · Wankawillka · Wanuku |