Manqu Marka Waqaq

El complejo arqueológico Mangomarca (del , Huaca Mangomarca icha Musuq Mangomarca yupaychana wasipas riqsisqa, Rímac, San Juan de Lurigancho distritupi, Lima suyupi, Perú suyupi, uray wayq'upi tarikun. Chayqa huk wasichakuy wasim, t'urumanta, adobemanta rurasqa, qhipa Chawpi pachakunapi t'ikarimuq, Lurigancho icha Ruricancho kuracazgop uma llaqtan hina, Ichma Apu (900-1470) kasukuq d. c.). 2017 watapi, San Juan de Lurigancho Municipio Complejo Arqueológico Mangomarca nisqa chaninchasqa, 50 wata masnin saqisqa kasqanmanta. ^[1]

(Quechua Ayacucho Chanka)

Manqu Marka Waqaq

Manku Marka llaqta. Manku Marka waqaq. Musuq kancha Manku Marka sutinchasqa kunan punchawkunapi. Rimaqpa waqtampi kachkan, San Juan Luriganchupi, Lima Perú Llaqtapi. Hatun llaqtan, tapialwan, aduwinwan ruwasqa. Manku Markaqa sisarirunmi Intermedio tardío nisqankupi punchaypi. Chaypiqa Curacazgu Luriganchu, Runrinkanchu kara. Chaypin puni Kapaq Ichma kara(900-1470 dc).

Geográfico nisqapi tarikusqan

Mangomarca llaqtaqa Santuario avenida 20 bloquepi tarikun, Lima suyupi San Juan de Lurigancho distritupi Mangomarca urbanización nisqapi. Campoy, Lima urqukunap chawpinpi, mama quchamanta 220 mitrum aswan hanaqpi tarikun , Rímac mayup paña patanpi, urqukunawan icha Andino urqukunawan muyurisqa, chiri killapi (junio killamanta sitwa killakama) q'umirman tukuq. Chay qayllapin huk importante complejos arqueológicos nisqakuna kashan: Fortaleza Campoy y Cerro Lurigancho.

(Quechua Ayacucho Chanka)

Maypitaq kan

Manku Markaqa, Av, Santuario waqtampin kachkan, Urbanización Mangomarka, San Juan de Luriganchu, limapi.. Hatun mayu hanayninpi 220 msnm, Rimaq mayu ichuq waqtannimpi. Waqtankunapiqa lumaskunan, qaqakunapas kanmi, puyu punchawkunapi qumirllaña rikchakun (junio, seitiembre killakunapi). Qipankunallapin Kachkan Kampuy Kancha, Luriganchu urkupas.

Qhipa Chawpi . Curacazgo de Lurigancho, Ichma Cultura, 1000 watamanta 1470 watakama d. c.
Tarde Horizonte nisqa. Inka cultura, 1470 watamanta 1532 watakama d. c.

Mangomarcaqa 300 watakunapi hinam rikurin. C., In the Early Intermediate, Lima culturawan influenciasqa . Mangomarca p’ampasqakunapi otaq aya p’ampanakunapin tarirqanku Nievería nisqa cerámica nisqakunaq puchunkunata, allin tukukuyniyoq, sumaq adornoyoq ima, naranja fondoyoq, huk estilo típico Lima culturaq qhepa kaq fasenmanta, yaqa 600-700 watakunapi. C. Kayqa hawa llaqtakunaq influenciakunaq pachanmi karqan, chaymi tukurqan Huarikuna otaq Waris runakunaq atipasqankuwan. ^[2]

Ichaqa Mangomarca llaqtaq importancia política, económica y cultural nisqa qallarirqan Horizonte Medio nisqa tukukuyninpi, chaymi takyachisqa karqan Intermedio Tardío nisqapi otaq periodo de desarrollos regionales nisqapi (900 watamanta 1470 watakama. c.). Chay pachaqa Lurigancho icha Ruricancho sutiyuq umalliqpa tiyananmi karqan, atiyniyuq Ichma Señorío nisqatam kasurqan, Rímac, Lurín wayq'ukunatapas kamachirqan, Pachacámac llaqtataq aswan hatun ceremonial chawpin karqan.

Wakinkunam rimarirqaku Luriganchoqa Hurin Huanchomantam hamun, chay sutiqa huanchokunapa ayllunmantam riman, paykunam urqukunamanta hamuspanku (huallas hina) cacicazgopa kamaqnin kanmanku, chay tesisqa manam huk investigadorkunapa rakisqanchu.

Yaqa 1200 watapi C. chay Ichmakuna vecinonku Colleqwan hukllawakurqanku, Chillón wayq’o uraymanta (Collique), hinaspan hap’irqanku yauyos, chacllas nisqakunaq invasión nisqa Andino nisqa cheqaskunamanta.

Yaqa 1470 watapi C. inkakunapa chayamusqanmi pasarqa, paykunam señoríos Ichmaman hinaspa Colliqueman Tahuantinsuyoman hukllawakurqaku.

(Quechua Ayacucho Chanka)

Llaqtapa kawsaynin

Manku markaqa qallarin 300 d.c. intermedio tardío nisqankupi, Tarpuq Lima llaqtapi. Aya pampaykunapi cerámica Nieveria nisqankuta tariraku, sumaqchakunata apupaq Hinata, nina pukachayuqta, Lima tarpuy llaqta tukuchkaptinña tarpukura 600-700 d.C. Kay punchakunapiqa hukninku tarpukuq llaqtakuna kara, Wariskuna hina.

Manku markaqa hatun llaqtan kara, chaypin hatuchanapaq runakuna riraq kara. Chaypitaq Kapac kamachikuykuna kawsakuq kara, horizonte medio nisqankupi, allinchakuspa intermedio tardiupi, suyuskupa hatunyachikunapi(900-1470 d.C.). Chay punchawpin Ichmapa Mankumarkaqa chawpi llaqtanmi kara, Rurinkanchu sutiyuq. Kay llaqtamantan tukuy llaqtakunatan qatalliraku Rimakta, Lurinta. Pachakamapipas taytacha Apu Pachakamaqta apunta ruwaraku.

Huk yachasqanku runakuna ichaya Lurigancho, Hurin Huancho kanman. Chay sutiqa, Huanchukuna llaqtanmi kara. Paykunaqa sierramantan qamuraku, huallakunapas. Paykunas kay llaqtata ruqaraku, cacicazgo nisqankuta.

Uknin llaqtakuna Canto Chico, Campoy kara.

Ichmakunaqa 1200 d.C huñunakuraku kulliqkunawan, uraynin Chillon pampamanta(Collique). Paykunawanmi Yawyus, Chaqllakunatapas wischuraku, yaykuyta munaptichkanku.

Inkaskuna 1470 d.C. Manku Markaman chayaraku, chay punchawkunapin huñura Ichmakunata, Kulliqkunatas tawantinsuyuman.

Centro Político nisqa

Hukkunamantapas, kay sitiomanta yachasqaqa, Mangomarca llaqtaqa chay tiempopi importante centro político nisqa kasqanmi, Lurigancho llaqtaq capitalninpas, Curacazgo llaqtaqa qhepa tiempopin, chay llaqtapi elite nisqakunaq tiyasqanpas 900 watapi hinan hatarirqan manaraq Cristo hamushaqtin. C. Hukninmi Mangomarca suyupa ancha chaninchasqa kayninqa, hatun kayninmi, chaynallataqmi monumental sitio arqueológico nisqa kasqan, chay suyupi hatun hinaspa mana tupaqnin kaynin. Chay kitipiqa ispañulkuna chayamunankama runa tiyasqankuta yuyanku, chay pachakunapiqa Chavín, Wari, Cajamarquilla, inka runakunapas chay kitita pasarqanku. ^[3]

(Quechua Ayacucho Chanka)

Kapac Kamachikuy

Mankumarka llaqta kapak hatun llaqtan kara. Chawpimpi Lurigancho kara, tardío pachapi kay Curacazgo kara. Kapac runakunaqa wasinkunata ruwara 900 d.C. Hatun kaptinmi Mankumarkaqa, hatun pampapi kaptin tukuy runakuna chayman chayaq kara. Español chayanankaman chaypi runa tiyara. Chaynintan puririra Chavinkuna, Warikuna, Cajamarquillakuna, inkaskunapas.

Hatun, rumi, qaqa pampakunapim mastarikun, aswan hatun ruwayninqa piramidal escalonniyuq, qaqa mamelon patapi hoqarisqa, chayman yaykuyqa kurku escalerawanmi chayasqa. Chayqa ruwasqa kachkan rammed allpawan, adobeswan ima. Tapial nisqaqa huk técnica nisqa karqan, rumiwan t’uruwan chaqrusqawan pirqakuna ruway, chaywanmi hatun adobones nisqakuna ruwasqa karqan, kunan pacha hormigón hich’ay ruwayman rikch’akuq. Hinallataqmi reparanapaq hina hatun perqakuna hap’ina, hinallataq huk sasachakuy sistema de cercos y pasajes, muyurisqa huk rammed allpa anillo perqawan. Yaqachus hina mana ceremonialllachu karqan, aswanpas residencialpaqpas. Huk ladumantaq iskay hatun panteonkuna kan, aya p’ampanakuna tawa kuchuyuq cuartokunamanta ruwasqa, ukhupitaq t’uruwan tiyasqa rústico rumiwan qatasqa.

Llakikuypaqmi kay complejoqa 70% ñawpaq estructuranmanta chinkachisqa [cita requerido ] maypichus tarikun tukuyninpi saqisqa kasqanrayku. Muyuriqninpi tiyaqkunam basura wischunapaq hina llamkanku; Chaymantapas, huchasapakunapa hinaspa drogakuqkunapa pakakuyninmanmi tikrakurun. ^[4]

Kay qhipa watakunapiqa Ministerio de Cultura nisqa chaypi kachkan. Chay zonaqa señalasqa hinaspa debidamente identificasqa hinaspa huk parte perímetro nisqa valla ruwasqa. Huaca Mangomarcapa waqtanpim parkiqa kutichisqaña, chay llaqtapi yachaywasikuna zona perimétrica nisqawan Inti Raymita riqsichinankupaq. ^[5]

(Quechua Ayacucho Chanka)

Imaynan kara

Manku markaqa hatun pampapin kachkan, achka rumikunapi. Hatun kanchampiqa Piramidal wasin kachkan, lluqanapaq hina. Hanaynimpi mamelón nisqan achka rumiyuq, yaykunapaq ruyru escaliranniyuq kara. Tapilakunawan, aduwiwam ruwasqa. Tapialqa wasi ruwanapaq kara, chaywan hatun aduwita ruwaspa, chaywan pirqakunata ruwaq karaku, kunan cementuwan ruwana hina. Hatun pirqakunapas kanmi, mana wichikunampaq. Ukumpin puririnapaq, ukuy wasichayuq, pirqakunapa chawpimpi, tapialwan ruwasqa. Manallan ritualllapaqchuya kara, chaypipas kawsakuraku runakuna. Chaypipas aya iskay pampakuna kan kunankama, chaypiñataq runa wañusqapaq wasichakuna kan, rumiwan rurasqa, mituwan allichasqa.

Kay Manku marka waqaqpaqa 70% kasqanta chinkarunnña. Ni pipas allichaptin. Mankumarka runakuna, qupakullankutañan chaypi wischunku, chaykunapin suwakuna, drogadictukuna kawsakunku.

Kunan punchawkunapiqa Ministerio de Culturaqa, chayraq chayaykun. Ñan letreruta hinaykunkuña, riksisqankuta qillqarunku. Chaymantañataq señalaykunkuña. Waqtamkunapitaq Parquetan allicharunku, warma yachay wasikunapas chayman chayamunkuña, chaykunapin Inti Raymita ruwanku watan watampi.

Kunan punchwkunapiqa yaykuyta atinichu, ni pipas yachanchu imatapas tapukuspay imatapas niwankuchu. Wichqarunku yaw Covid 19 manta. Chay raykun qawallamanta tiqtukunata ruwarani ^[6]

Wakin hawa pichay llankaykunata rurashkami kay complejo arqueológico llankaypi Municipio de San Juan de Lurigancho llankaymanta shinallatak kay llankay proyección social llankaymanta pushashkami arqueólogo Julio Avant Instituto Cultural Ruricancho llankaymanta, chaypimi rikuna guiado llankaykunata dirigishkami ashtawankarin yachana wasipi rikukkunaman. Chaymantapas, achka yachay qillqakunam Mangomarca sitiomanta rimarqaku, ichaqa arqueólogom aswan allinta investigarqa kay importante sitio prehispanomanta 70 wata masnin ñawpaqtaqa Julio C. Tello. Paypa hatun yanapayninkunaqa kanku planes arquitectónicos nisqakuna ruway, Lima wayq’umanta mapa arqueológico de referencia nisqa ruway, fotografía nisqa ruway, chay ‘markakuna’ nisqamanta willakuy ima [Tello (Museo de Arqueología y Antropología de la UNMSM) 1999]. ^[7]

(Quechua Ayacucho Chanka)

Amawta yachariqkuna Manku Markamanta

San Juan de Lurigancho Municipalidad arqueologo Julio Avant aschallata picharunku, Instituto Cultural Rurinkanchutinta, watukuqkunawan yachaywarmakunawan. Kaymantaqa qillqaraku aschallataraqmi. Julio C. Tello anchata yacharun. Paymi ruwachira planukunata, mapatapas tukuy Lima pampamanta, tiqtukunata, markaskunatawan.

Yaqa 1400 watakamaqa Yschma culturamanmi kapurqan, chaymi wiñarqan 900 watakunapi-1470 watakunapi, chaymantataq Inka qhapaq suyu atiparqan. ^[8]

↑ . https://cybertesis.unmsm.edu.pe/bitstream/handle/20.500.12672/4585/Caycho_ap.pdf?sequence=1&isAllowed=y.
↑ . https://repositorio.ucv.edu.pe/bitstream/handle/20.500.12692/62536/Estrada_FAB-Michue_FVL-SD.pdf?sequence=1&isAllowed=y..
↑ Σφάλμα στην κλήση του template:cite web: Οι παράμετροι url και title πρέπει να οριστούν
↑ . https://tesis.pucp.edu.pe/repositorio/handle/20.500.12404/7140.
↑ Σφάλμα στην κλήση του template:cite web: Οι παράμετροι url και title πρέπει να οριστούν
↑ Becerra Castillo, Angelica Maria (2018). «Estrategias de promoción y difusión de la Huaca Mangomarca como santuario arqueológico en el distrito de San Juan de Lurigancho en el año 2018». Universidad de San Martín de Porres - USMP. https://repositorio.usmp.edu.pe/handle/20.500.12727/4256. Consultado el 2022-12-13.
↑ Σφάλμα στην κλήση του template:cite web: Οι παράμετροι url και title πρέπει να οριστούν
↑ . Error: Bad DOI specified. ISSN 0303-7495. https://journals.openedition.org/bifea/5165.

[1] . https://cybertesis.unmsm.edu.pe/bitstream/handle/20.500.12672/4585/Caycho_ap.pdf?sequence=1&isAllowed=y.

[2] . https://repositorio.ucv.edu.pe/bitstream/handle/20.500.12692/62536/Estrada_FAB-Michue_FVL-SD.pdf?sequence=1&isAllowed=y..

[3] Σφάλμα στην κλήση του template:cite web: Οι παράμετροι url και title πρέπει να οριστούν

[4] . https://tesis.pucp.edu.pe/repositorio/handle/20.500.12404/7140.

[5] Σφάλμα στην κλήση του template:cite web: Οι παράμετροι url και title πρέπει να οριστούν

[6] Becerra Castillo, Angelica Maria (2018). «Estrategias de promoción y difusión de la Huaca Mangomarca como santuario arqueológico en el distrito de San Juan de Lurigancho en el año 2018». Universidad de San Martín de Porres - USMP. https://repositorio.usmp.edu.pe/handle/20.500.12727/4256. Consultado el 2022-12-13.

[7] Σφάλμα στην κλήση του template:cite web: Οι παράμετροι url και title πρέπει να οριστούν

[8] . Error: Bad DOI specified. ISSN 0303-7495. https://journals.openedition.org/bifea/5165.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]