Simi kamachiy

Wikipediamanta

Simi kamachiy, Wanka simipi Shimip luliqnin nisqaqa (kastilla simipi: gramática) rimaymanta kamachinakunam.

Sutirimana[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

(Sustantivo)icha suti, shuti, huti

Sapaq yupa - Achka yupa[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

(Singular - Plural)

Sutikuna: SAPAQ YUPA - (Substantivos: SINGULAR)
Qhari Hombre
Wasi Casa
Allqu Perro


Sutikuna: ACHKHA YUPA - (Substantivos: PLURAL)
Qharikuna Hombres
Wasikuna Casas
Allqukuna Perros

Hukñiqin rakiy[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

  1. Lluta suti ( nombre común) Allqu, qaqa, mayu, challwa; maki, llupi, uma, rumi.chaki, wallawalla, chushchu.
  2. Kikin suti ( nombre propio), Limaq marka, Arhintina, Ariqipa llaqta; Umar Siiwuri, Israyil; Aywaq Kuntur. Piruw mamallaqta, Amaru suyu. Sipas awqaq mayu.

Iskayñiqin rakiy[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

  1. Hukllaq suti ( nombre individual) maki, kurku, qiru, urqhu, wasi, raqra
  2. Huñuq suti ( nombre colectivo) haytay huñu, allqu qhuchu, yacachiq huñu, ayllu, qura qura, wat'a qutu, urqhu urqhu, tukuy qatu.

Kinsañiqin rakiy[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

  1. Pichasqa suti (nombre abstracto). Ruray atiy ( habilidad); Kusikuy ( alegría); sumaqkay ( belleza);musuqmanyay (modernismo); runakay ( humanidad); llaqtapay ( ciudadanía); miskipakuy ( placer); muchuy ( sufrimiento); qhispikay ( libertad); qasikay ( paz); panpachakay ( justicia); kusi sutichay (gloria); maa chaskichay (derecho); kaa quy ( deber).
  2. K'urpasqa suti ( nombre concreto) Kuntur, chiwaku,kurku, llika wira, q'urunta, q'uruta, maray, tuñay, patara qillqa, wantuq, puru puru, winya, uqa, yaku, wayra, para.

Rikch'ayrimana[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

(adjetivo)icha shuti tumatsiq)

Rikch’ayrimana + Suti (Adjetivo + Substantivo) - Suti + Rikch’ayrimana (Substantivo +Adjetivo)
Musuq llaqta Ciudad nueva
Hatun wasi Casa grande
Yana allqu Perro negro

(Shutirantin)[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

('Pronombre'). Nuqa, qam, pay

  • Nuqantsik, nuqakuna, qamkuna, paykuna

Ruray rimana[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

(Verbo) icha Kamana, ruwana

Ruray rimanachay[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Kunan pachapi (Presente)
Yo soy Ñuqa kani
Tú eres Qam kanki
Él es o Ella es Pay kan
Nosotros somos (exclusivo) Ñuqayku kayku
Nosotros somos (inclusivo) Ñuqanchik kanchik
Ustedes son Qamkuna kankichik
Ellos son Paykuna kanku


Formas compuestas o perfectas:

Hinarimana[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

(Adverbio) icha Kamana manya

Rimana llaqllay[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

(Sintaxis)

Wakaqa unuta upyan. - Wakaqa -> unuta -> upyan. (Sujeto -> Objeto -> Verbo) - S - O - V

La vaca toma agua. La vaca -> toma -> agua. (Sujeto -> Verbo -> Objeto) - S - V - O

Rimana[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

(oración) Shuqan. Yuraq allqupa chupan kanchu

  • Huwanshu punkuta apamusha

Rimachimuq[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

( Sujeto)Icha Rimatsimuq

  • Shuqan: Shanti(R) kachita(I) rantin(K)

R= rimatsimuq (sujeto); I = Imayka ( objeto); K = kamana ( verbo); qatina, RIK

Imayka[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

(objeto)

  • Shuqan 1: Hulyu (R) puka chukuta(I) rantirun (K). RIK
  • Shuqan 2: Alimanta (I) allqu( R) kanisha (k). IRK
  • Yakuta (I) chaqamun(K) Hulya (R). IKR

Ruratsisha rimana[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

oración subordinada

Ruraasiq rimana[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

oración coordinada

Rimalla[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

frase

  • Shuqan: Uushapa uman (cabeza de oveja)

Takiasha qatinayuq shutisha rimalla[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Frase nominal de orden fijo Kastilla simimipi.

Ishkay shimiwan manaqa atska shimiwan tsay shutisha rimallata rurantsik; hinasi takiasham qatinayuqnin. Kay kaqninkuna kan:

  1. Rimallapa rurin shuti imaypis ushanachu rurakan.
  2. Shimikunapa qatinayuqnin mana kuyuntsu.
  3. Rimallapa puchankuna mana rakikantsu. Runikaq shutilla apan qipa cyranakunata.
  4. Rimay kamariy watana rimalla ruraqninkunapa hukmantsanllam.

Huk shuti hukmanyatsin wakin shutita.

Shuqankuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
    • Pushku chakra ( chacra de frejol)
    • Aswa yanta (leña para chicha)
    • Atuq kuru ( alacrán) ( lit. zorro gusano)
      • Papa chacra qiru ( árbol en chacra de papa)
      • Shaykuq yuraq ashnu (burro blanco cansadizo)
      • Mikuna challwa Raw mama llaqta qucha ( Del mar de Grau pez comestible)
  • Ishkayantsik kaychu: "Alli siwara chakra"; chakraku, siwaraku alli?, kanan allitsashun.
  1. Alli siwarayuq chakra, chacra de buena cebada.
  2. Siwarapaq alli chakra, chacra buena para cebada.

Ñawpaq shuti tumatsiq[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Preadjetivo.[1]

Ankash qallupi:

  • Aysi (muy) . Aysi achaq upuna ' bebida muy caliente'
  • mas (más, mañakuy). Mas hatun wamra. 'La criatura más grande'
  • Llunpay (Waylas wamani); llinpu ( Ankash washawaqta), Kastilla shimichu: muy , demasiado. Llinpu hiqchi hipash. 'Moza muy coqueta'
  • Allaapa , kastillakipi 'muy', allaapa chasha mikuy. 'Comida muy cocinada'

Mananiy[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Negación ( Gary Parker ishkayllata rikasha: 'mana', 'ama')

  • Puritsintsik kaychuqa manata, hukmanpaqa 'ama'ta, 'tsu'tapis.nnaqtasi. Chuskuntin kan mananinapaq.
  • Mana imata musyaq llullu 'bebe ignorante de todo'
  • Ama qillqaytsu ! ' no escribas'.
    • Yakachaqtsu: 'no meteré, no voy a meter'. Markantsu ( no es su pueblo)
    • Markannaq 'sin pueblo natal'
    • mana alli allwi 'arveja mala'
    • ushakayninnaq willana, 'cuento sin final'
      • Mana alli kuraka, 'alcalde malo'.
      • Manaraq yashqa'tsu' warmi wamra, 'niña todavía no mujer adulta'. ( lit. no aún adulta mujer niña)
      • Qincha yuyuu"taqku"', 'No es mi huerta' ( rimallanuw qillqasha, nininqa rimananuw). ( Escritura fraseal, significado oracional).

Yupayyuq rimalla[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Frase con números

Yupakuna kaymi kayan:

  • 1, huk; 2 ishkay, iskay; 3 kima, kinsa, kimsa, kinha; 4 tawa, chusku; 5 pitsqa; 6 suqta, huqta; 7 qanchis; 8 pusaq, puwaq, 9 isqun; 10 chunka; 100 pachak, 1 000 waranga. Niyan Yupay chunkapa away.
  • 20, ishkay chunka; 50 pitsqa chunka; 300 kinsa pachak; 700 qanchis pachak;
  • 11 chunka huk; 19 chunka isqun; 38 kimsa chunka puwaq; 123 huk pachak ishkay chunka kimsa; 321 kimsa pachak ishkay chunka huk; 2014 ishkay waranqa huk chunka chusku.
  • Pitsqa pitsqa ( de 5 en 5); kimsa kar suqta kar ( 3 o 5),; qanchistsay ( completar a 7); qanchisllata ( sólamente 7); qanchisllatapis ( por lo menos 7, siquiera 7); qanchistsu ( diferente a 7); qanchisyaqlla ( a lo más 7, máximo 7). Cero, tsunya, chusaq. Ayka watata usharuyki?-- Usharuw tawa watata (edad, age). Aykatan tsuriki?-- Pitsqam kayan ( existen 5).

Atskaniq[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Cuantificadores

Pukyukuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

  1. Gary J. Parker: Gramática Quechua Ancash- Huailas

Kaypipas qhaway[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

"https://qu.wikipedia.org/w/index.php?title=Simi_kamachiy&oldid=643646" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)