Unquy

"Hampikamayuq", Samuel Luke Fildes-pa 1891 watapi siq'isqan

Unquy nisqaqa ima runap, uywap icha yurap mana allin, mana sinchi, mana qhali, mana thañi kachkayninmi.

Unqusqa runataqa hampinapaq hampiq runa (hampikamayuq icha hampiq yachaq) hampikunatam quykun.

• Riy unquy: epidemia

• Mama Patsa unquy riq: Pandemia

Unquykuna

Unquyqa unquchiqkunarayku icha huk hamukunaraykum paqarin.

Ayllu llaqtapi hampiq yachakunakama

• Wayra unquy
• Manchari unquy (Uraña unquy)
• Glurya unquy

Qatiq unquykuna

Qatiq unquy nisqakunaqa unquchiq nisqakunap paqarichisqanmi. Chay unquchiqkunaqa añakikunam, qurwarakuna, ch'ulla kawsaykuqkuna, atamkuna (runapi kawsaq kurukuna), añawkunapas.

Añakikunap paqarichisqan unquykuna

• Q'icha unquy (Cholera)
• Wanthi unquy (Syphilis)
• Suq'a unquy (Tuberculosis)
• Lliqti unquy (Lepra)

Añawkunap paqarichisqan unquykuna

• Unquy hark'aypa chaskisqa waqlliynin (SIDA / AIDS)
• Chhulli (Influenza)
• Muru unquy - (Variola)
• Hawaqlla muru unquy - (Varicella)
• Tikti (Verruca)

Ch'ulla kawsaykuqkunap paqarichisqan unquykuna

• Yawar q'icha (Dysenteria)
• Chukchu (Malaria)

Atamkuna

• Pila k'uyka (Ascaris lumbricoides)
• T'ipki kuru (Enterobius vermicularis = Oxyuris vermicularis)
• Ch'iwi kuru (Necator americanus, Ancylostoma duodenale)
• Kinwara (Cestodes)

Mana qatiq unquykuna

Mana qatiq unquykunataq manam unquchiqpa paqarichisqanchu, huk hamurayku paqarin.

• Machay (Ebriositas)
• Apanqara unquy (Cancer)
• Misk'i unquy (Diabetes mellitus)
• Ñawsa kay (Caecitas)
  • Ñawi phuyu unquy (Cataracta)
  • Ñawi ñit'iy unquy (Glaucoma)
• Wanq'uyay, Ruqt'u kay - (Surditas)
• Waq'a unquy - (Morbus mentalis)
• Llasaq yawar (Hypertensio)
• Wirakaray (Obesitas)

Unquchiqkuna

• Añaw (Virus)
• Añaki (Bacteria)
• Qurwara (Fungi)
• Ch'ulla kawsaykuq (Protozoa)
• Atam (qasi uqu) uywakuna (kurukuna, k'uykakuna)

Kaypipas qhaway

• Runap kurkun
• Unquykuna: sutisuyu
• Unquykuna (kastilla simi - qhichwa simi)

Hawa T'inkikuna

• Quechua Médico. Unkuykuna: Kastilla simipi - Quechwasimipi (Lista)
• Quechua Médico: Profesiones relacionadas con la medicina .... Lista: Kastilla simipi - Quechwasimipi
• Quechua Médico. Preguntas y frases mas usuales que se utilizan en la consulta médica.
• Quechua Médico. Glosario de signos, síntomas, y enfermedades más conocidas en quechua.