P'unchaw
Huk p'unchaw, p'unchawnintin nisqaqa (chanka runasimipi: punchaw, Qusqu-Qullawpi: p'unchay, kichwapi: punlla icha puncha, wankapi: pun, anqash rimaypi: hunaq) 24 ura icha pacha nisqayuqmi, uras nisqapi yupana. Huk chawpi tutamanta qhipaqnin chawpi tutakamaqa huk p'unchaw tupum.
Inti k'anchachkaptin, inti lluqsiymanta inti yaykuykama pachataqa p'unchaw ninchikmi. Manataq inti k'anchaptin, inti yaykuymanta inti lluqsiykama, tuta ninchik. P'unchawpa qallariynintaqa paqarin, puchukaynintaqa ch'isi ninchikmi.
Chawpi p'unchawpiqa inti lliw pachamanta aswan hanaqpim k'anchan, urinpi kachkaspa. Chaymanta ch'isikama pachataqa inti t'iksuy nichikmi.
Huk wataqa 365 (kimsa pachak suqta chunka pichqayuq), tawa p'atmayuq p'unchawniyuq.
Qanchis p'unchawtaqa simana ninchik. Huk simanapiqa kaymi p'unchawkuna:
- Killachaw (Killa P'unchay, kichwapi: awaki puncha)
- Atipachaw icha Atichaw (Ati P'unchay, kichwapi: wanra puncha)
- Quyllurchaw (Quyllur P'unchay, kichwapi: chillay puncha)
- Illapachaw (Illa P'unchay, kichwapi: kulla puncha)
- Ch'askachaw (Ch'aska P'unchay, kichwapi: chashka puncha, chaska puncha)
- K'uychichaw (K'uychi P'unchay, kichwapi: wacha puncha, wakma puncha)
- Intichaw (Inti P'unchay, kichwapi: inti puncha)