K'umpu apanqura

Wikipediamanta
K'umpu apanqura

Kawsaq wiñanan: Kimsaku lluqsinallamanta–Kunankama
Tachypleus tridentatus
Mitan kamay e
Hatha: Animalia
Phylum: Arthropoda
Uraphylum: Chelicerata
Ñiqi: Xiphosura
Hatunayllu: Limuloidea
Ayllu: Limulidae
Yawarsaphi

Aswan rikuy

K'umpu apanqura
Tachypleus tridentatus
Tachypleus tridentatus
Tachypleus tridentatus
Mit'an kamay
Regnum: Animalia
Phylum: Arthropoda
Infraphylum: Chelicerata
Ordo: Xiphosura
Superfamilia: Limuloidea
Familia: Macropodidae
Leach, 1819
Rikch'ana

kay qatiqpi qhaway

K'umpu apanqura (Inlish simipi: Kawallu huk'uta apanqura sitikun) Kaykunaqa mama quchapi, salmuyra yakupi sillwichaki nisqakunam Limulidae ayllumanta, Xiphosura nisqa kamachiypi sapallan kawsaqmi.[1][2] Sutiyuq kaptinpas manam chiqap apanqurachu icha qaraqruyyunachu: chelicerate nisqakunam, aswanta pakcha nisqakunawan aylluchasqa, ahinataq mik’umik’ukuna, chuspikuna, sira sira nisqakunawan.[3][4]

K'umpu apanqurakunaqa aswantaqa kawsanku mana ancha hatun mamaqucha patan yakukunapim, muyuriqninpipas llampu, ritiyuq utaq mituyuq urakunapi. Chaykunaqa aswantaqa tarikunmi intermarea suyu nisqapi ch'iraw mit'a hatun mamaquchakunapi.[5] Chaykunataqa Asiyapi wakin suyukunapi mikhunku, challwaqta wirahina, wanu nisqapi, hamut'ay nisqapipas (aswantaqa Limulus amebocito lisado nisqapi) llamk'achinku. Kay qhipa watakunapiqa, qucha patapi tiyaq wasikuna chinkachisqa, llumpay aymura ima, runap pisiyayninmi rikurirun.[2] Tetrodotoxina nisqaqa huk kump'u apanqura nisqa rikch'aqpi kanman, Carcinoscorpius rotundicauda.[6]

K'umpu apanqura

Xiphosurapa rumichsqa nisqa yupanqa 440 hunu watamanta aswanmi Ordovicio pachamanta, kunan pacha Limulidae ayllumanta aswan ñawpaq riqsichiqkunaqa yaqa 250 hunu wata ñawpaqta Triásico qallariy pachamantam. Chay hinaqa, kunankama kaq rikch'aykunataqa "kawsaq q'aytukuna" nispam riqsichirqanku.[7] Wakin mulikular khuskiy nisqakunam Xiphosura nisqataqa Arachnida nisqa ukupi churarunku, 2019 watapi mulikular khuskiy nisqawanmi Ricinulei nisqapa ñañan huñun hina churarqaku.[8]

Genera nisqa[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Bicknell et al. 2021 hinallataq Lamsdell hukkunapas. 2020 watapi [9] [10]

  • Incertae sedis nisqa
    • Albalimulus Bicknell & Pates, 2019 [11] Ballagan Formación, Escocia, Ñawpaq Carbonífero ( Tournaisian ) (Lamsdellpa Xiphosura incertae sedis nisqa qhawasqa, 2020 watapi [10] )
    • Casterolimulus Holland, Erickson & O'Brien, 1975 Cretácico qhipa ( Maastrichtian ) Fox Hills Formación, Dakota del Norte, Estados Unidos (Kay ayllupi mana chiqan churasqa)
    • Heterolimulus gadeai Vıa & Villalta, 1966 Alcover Caliza Rumi Formación, Ispaña, Chawpi Triásico ( Ladinian )
    • Limulitella Størmer, 1952 Chawpi-Hana Triásico, Ransiya, Alimanya, Túnez, Rusiya
    • Sloveniolimulus Bicknell hukkunapas, 2019 watapi Strelovec nisqap kamakuynin, Eslovenia Chawpi Triásico ( Anisian )
    • Tarracolimulus Romero & Vıa Boada, 1977 Alcover Caliza Rumi Formación, Ispaña, Chawpi Triásico (Ladiniano)
    • Victalimulus Riek & Gill, 1971 Uray Cretácico ( Aptian ) Korumburra Grupo, NSW, Australia
    • Yunnanolimulus Zhang hukkunapas, 2009 Chawpi Triásico (Anisia), Guanling Formación, Yunnan, China
    • Mesolimulus Chawpi Triásico-Tarde Cretácico Inglaterra, Ispaña, Siberia, Alimanya, Marruecos
    • Ostenolimulus Lamsdell hukkunapas. 2021 [12] Ñawpaq Jurasiku ( Sinemurian ) Moltrasio Caliza rumi, Italia
    • Volanalimulus Lamsdell, 2020 [10] Ñawpaq Triásico, Madagascar.
  • Uchuy ayllu Limulinae Leach, 1819 watapi
    • Crenatolimulus Feldmann hukkunapas, 2011 Alto Jurásico (alto Titonian ) Kcynia Formación, Polonia. Uray Cretácico ( Albian ) Glen Rose Formación, Texas, Hukllachasqa Amirika Suyukunapi
    • Limulus OF Müller, 1785 Pierre Shale, Hukllachasqa Amirika Suyukuna, Tarde Cretácico ( Maastrichtian ), Atlántico Norteamérica, Kunan pacha
  • Uchuy ayllu Tachypleinae Pocock, 1902 watapi
    • Carcinoscorpius Pocock, 1902, Awya Yala, Kunan pacha
    • Tachypleus Leach, 1819 Hatun Cretácico ( Cenomanian ) Haqel wan Hjoula Konservat-Lagerstatten, Libanu, Alto Eoceno Domsen Sands, Alimanya, Awya Yala, Kunan pacha
K'umpu apanqura runtukuna

Pukyukuna[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

  1. La página Módulo:Citation/CS1/styles.css no contiene nada."Limulidae Leach, 1819". World Register of Marine Species. Flanders Marine Institute. 2023. Retrieved 17 January 2023.
  2. 2,0 2,1 Vestbo, Stine. Present and Potential Future Distributions of Asian Horseshoe Crabs Determine Areas for Conservation.  Pukyumanta willaypi pantasqa: Etiqueta <ref> no válida; el nombre «Vestbo2018» está definido varias veces con contenidos diferentes
  3. Limulus polyphemus. University of Michigan Museum of Zoology (2001)
  4. Sharma, Prashant P.. A Critical Appraisal of the Placement of Xiphosura (Chelicerata) with Account of Known Sources of Phylogenetic Error. 
  5. Smith DR, Beekey MA, Brockmann HJ, King TL, Millard MJ, Zaldívar-Rae JA (2016). "Limulus polyphemus". IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. 2016: e.T11987A80159830. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-1.RLTS.T11987A80159830.en. Retrieved 12 March 2019.
  6. "Tetrodotoxin in the Horseshoe Crab Carcinoscorpius rotundicauda Inhabiting Thailand". Nippon Suisan Gakkaishi 53 (2): 261–266. 1987. Error: Bad DOI specified. 
  7. Lamsdell, James C.; McKenzie, Scott C. (1 August 2015). "Tachypleus syriacus (Woodward)—a sexually dimorphic Cretaceous crown limulid reveals underestimated horseshoe crab divergence times". Organisms Diversity & Evolution 15 (4): 681–693. Error: Bad DOI specified. https://link.springer.com/article/10.1007/s13127-015-0229-3. 
  8. "A Critical Appraisal of the Placement of Xiphosura (Chelicerata) with Account of Known Sources of Phylogenetic Error". Systematic Biology 68 (6): 896–917. November 2019. Error: Bad DOI specified. 
  9. "Critical re‐evaluation of Limulidae uncovers limited Limulus diversity" (en simipi). Papers in Palaeontology 7 (3): 1525–1556. March 2021. Error: Bad DOI specified. 
  10. 10,0 10,1 10,2 "The phylogeny and systematics of Xiphosura". PeerJ 8: e10431. 2020-12-04. Error: Bad DOI specified.  Pukyumanta willaypi pantasqa: Etiqueta <ref> no válida; el nombre «:0» está definido varias veces con contenidos diferentes
  11. "Xiphosurid from the Tournaisian (Carboniferous) of Scotland confirms deep origin of Limuloidea". Scientific Reports 9 (1): 17102. November 2019. Error: Bad DOI specified. PMID 31745138. Bibcode 2019NatSR...917102B. 
  12. "A new limulid (Chelicerata, Xiphosurida) from the Lower Jurassic (Sinemurian) of Osteno, NW Italy". Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie - Abhandlungen 300 (1): 1–10. 2021-04-29. Error: Bad DOI specified. 
"https://qu.wikipedia.org/w/index.php?title=K%27umpu_apanqura&oldid=655253" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)