Yupana (yupay yachay)

Huk rumi yupana yupanapaq

Yupana huk awakushina yupa hap'ichinapaq, tawantin suyu pachamanta, inkakuna icha khipukamayuqkuna kaywan hap'ichiyta yacharqaku.

Huk khipukamayuqqta t'iktu, El primer nueva corónica y buen gobiernomanta. Ura lluq'ipi huk yupana rikuchikun.

Felipe Waman Puma de Ayala

Ñawpaq kaq karqan Waman Puma de Ayala 1615 watapi hina paymi qillqarqan:

...Tablakunawanmi yupanku, pachak waranqamanta chunka waranqakama, pachakmanta chunkakama, hukman chayanankukama yapamanta yupasqa. Paykunaqa kay suyupi tukuy ima pasasqanmantam qillqanku: raymi punchawkunapi hinaspa domingo punchawkunapi, killakunapi hinaspa watakuna. Qhapaq suyup qullqi waqaychaqninkuna, qullqi waqaychaqkunapas sapa llaqtapi, llaqtakunapi, indihina ayllukunapi tarikunku...

Kay pisilla willakuyta qusqanmanta aswantaqa, Puma de Ayala yupanamanta siq’ita siq’irqan: pichqa ñiqiyuq, tawa tunuyuq tawlla sapa ch'iwapi yana yuraq muyukunata hap’ispa.

De Pasqualeqta Yupana Atiykuna\Yupanakuna 5 3 2 1 40 4 ◦◦◦◦◦ ◦◦◦ ◦◦ ◦ 40 3 ◦◦◦◦◦ ◦◦◦ ◦◦ ◦ 40 2 •◦◦◦◦ ◦◦◦ •◦ • 40 1 ••◦◦◦ ••◦ ◦◦ ◦ 40 0 ••◦◦◦ •◦◦ •• ◦

Qawaytaq

• khipu