Chiruki
Chiruki icha Tsalaki (kikinpa siminpi: Tsalagi, inlish simipi: Cherokee) nisqa runakunaqa Hukllachasqa Amirika Suyukunapi (Oklahoma, North Carolina suyukunapi) kawsaq indihina runa llaqtam, tsalaki simita rimaq, 300.000-manta aswan runam. Pichqantin Siwilchasqa Runallaqtamansi kapurqan.
1838 watapis Waqaysapa Ñan (Trail of Tears, Nu na da ul tsun yi) nisqapi Hukllachasqa Amirika Suyukunap kamachinan Chiruki runakunata (wakin Pichqantin Siwilchasqa Runallaqtakuna hinas) Georgia, North Carolina suyukunapi kaq mama llaqtankunamanta Indyu Suyumansi (Indian Territory, kunan Oklahoma suyu) ayqichirqan. 15.000 ayqichisqa Chiruki runakunamantaqa 4.000 runachá wañurqan. Indyu Suyupi Chirukikunap uma llaqtanqa Tahlequah llaqtas tukurqan. Waranqachá Chiruki runa ayqikuspa North Carolina suyupi kaq Hatun Phuyusapa Urqukunapis (Great Smoky Mountains) kakurqan, kunan p'unchawkama.
1887 watapi General Allotment Act nisqawan indhina runallaqtap allpankunaqa - Pichqantin Siwilchasqa Runallaqtakunap tukuy allpankuna - akuna runakunamansi rakinachisqas karqan, ñawpaqta indhina runakunamansi, qhipaqtataq, 1889 watamantapacha - mistikunamanpas. Chaywan lliwmanta aswan allpakunas mana indihinamansi qusqa karqan. Pichqantin Siwilchasqa Runallaqtap pusaqninkunaqa kikinpa suyunta Sequoyah sutiyuq kamariytas munarqan, ichataq HAS kamachina manas saqillarqanchu, 1907 Oklahoma suyuta kamarichispa. Chaypacha Chiruki runakunap kikinpa kamachinanta puchukarqan.
1934 watapi Indian Reorganization Act nisqawanqa kikinpa pusaqninkuna akllay hayñinta musuqmanta chaskirqan.
2000 watapiqa 97.300 Chiruki runa Oklahoma suyupis kawsarqan, 13.000 North Carolina suyupis, 9.000 Alabama suyupis, 5.600 Georgia suyupis, 5.500 Tennessee suyuis, 3.000 South Carolina suyupis. 230.000 Chiruki runaqa Chiruki Nasyun (Cherokee Nation) nisqamanmi kapuchikun (Oklahomapi Tahlequah llaqtapi tiyayniyuq), 12.000-chá chincha anti Oklahomapi Kituwah (United Keetoowah Band of Cherokee Indians) nisqaman, 13.400-taqsi North Carolina suyupi Anti Chiruki (Eastern Band of Cherokee Indians) nisqaman.
