Qhichwa runa sutiyuq p'anqap pukyu qillqanta qhaway

{|class="infobox" border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" style="float:right; empty-cells:show; width:27%; margin-left:1em; margin-bottom:0,5em; background:#b08261;"
!colspan="2" bgcolor="#b08261" style="text-align:center; font-size:medium; color:#fff6d9;" | '''Qhichwa runakuna'''
|- bgcolor="#fff6d9"
! colspan="2" align="center" | [[Rikcha:Andean Man.jpg|290px|]]
|-bgcolor="#fff6d9"
|colspan="2" style="text-align:center; font-size:smaller" | Qhichwa qhari, [[P'isaq]], [[Piruw]]
|-bgcolor="#fff6d9"
| [[Mama llaqta]] ||{{ARG}}<br>{{BOL}}<br>{{CHL}}<br>{{ECU}}<br>{{COL}}<br>{{PER}}
|-bgcolor="#fff6d9"
|Riqyun || [[Antikuna]]
|-bgcolor="#fff6d9"
|[[Runa]]kuna || 22.615.020  
|-bgcolor="#fff6d9"
|[[Rimay|Rimaykunap ayllun]] || [[Qhichwa simi]]
|-bgcolor="#fff6d9"
| [[Iñiy]] || [[Katuliku inlisya|Katuliku iñiy]],<br />[[Tawantinsuyu iñiy]],
[[Mat'iykay]],

[[Huriyu iñiy]]<ref name="Converting Inca Indians in Peru">[https://web.archive.org/web/20110526163153/http://www.kulanu.org/peru/peru.php Converting Inca Indians in Peru<!--Bot-generated title-->]</ref>
|-
!colspan="2" |
|-bgcolor="#FFFFFF"
|colspan="2" style="text-align:center; font-size:smaller" |<br /> Qhichwa [[wiphala]]
|}

'''Qhichwa runa''' nisqaqa lliw [[Qhichwa simi]]ta rimaq [[runa]]kunam, [[Piruw]], [[Buliwya|Wuliwiya]], [[Ikwadur|Ikwayur]], [[Kulumbya]], [[Arhintina]], [[Chili]] mama llaqtakunapi tiyaq.

Qhichwa runakunaqa achka ñawpaq [[runa llaqta]]kunamantam paqarin, ahinataq [[Wanka]]kuna, [[Chanka runa|Chankakuna]], [[K'ana runa|K'anakuna]], [[Qanchi runa|Qanchikuna]], [[Inka]]kuna, [[Kallawaya]]kuna, [[Qulla]]kuna, [[Kañari]]kuna hukkunamantapas.

Manaraq huk Qhichwa runa llaqta kaptinpas, huk Qhichwa pusaqkunam chay hina huk runa llaqtapaq rimapuykunku.

Piruwpiqa manam lliw Qhichwa runakunapaq tantanakuyninchu kan. Ikwadur mama llaqtapitaq [[ECUARUNARI]] tantanakuymi lliw [[Kichwa runa]]kunata rikuchiykun. Chay ECUARUNARI-qa hatun [[CONAIE]] sutiyuq, lliw [[indihina]] nisqa runa llaqtakunata rikuchiykuq tantanakuypim wankurisqa. [[Wuliwiya]]piqa lliw Qhichwa runakuna yaqa kaqllatam Qhichwa siminkuta rimanku. Manaraq huk tantanakuyninku kaptinpas, ñam Yachay Ministiryupiqa huk kunayninku [[CENAQ]] nisqa kachkan.

== Arhintinapi Qhichwa runakuna ==
Arhintina suyupiqa 140.000-chá 160.000-chá Qhichwa rimaq kawsan [[Santiago del Estero wamani|Santiago del Estero pruwinsya]]pi. Astawan 6290 qhichwa runakuna [[Jujuy wamani|Huhuy (Jujui) pruwinsya]]pi tiyanku. 1.379.000 urin Wuliwiyamanta qhichwa rimaq runakunaqa waq Arhintina suyukunapi kankus.

{| class={{tablabonita}}; style="width:55%;" border="1"
|-
|- style="background:#b08261; color:white"
! '''Runa llaqta'''
! '''Runa llaqtap ayllun'''
! '''Simi'''
! '''Wamani'''
! '''Dipartamintu'''
|-
| Qhichwa
| Qhichwa
| [[Arhintinap runasimin]] <br /> [[kastilla simi]]
| [[Santiago del Estero wamani]]
| Figueroa, Sarmiento, San Martín, Silípica, Loreto, Avellaneda, Salavina, Atamisqui, (Robles, Capital, Ibarra, General Taboada)
|-
|}

* Pukyu:<ref>[http://www.adilq.com.ar/Cap1-1.htm El Quichua de Santiago del Estero] (kastilla simipi)</ref>

== Wuliwiyapi Qhichwa runakuna ==
[[File:Distribucion de los quechuas por municipios (censo nacional 2001).png|thumb|Распределение этнических кечуа по муниципалитетам.]]
Wuliwiya suyupiqa 2.920.000 Qhichwa rimaq kawsan, [[Chuqichaka suyu]]pi, [[Quchapampa suyu]]pi, [[P'utuqsi suyu]]pi, [[Uru-Uru suyu]]pi, [[Chuqiyapu suyu]]pi, [[Santa Krus]]pipas.

{| class={{tablabonita}}; style="width:55%;" border="1"
|-
|- style="background:#b08261; color:white"
! '''Suyu'''
! '''Pruwinsya'''
|-
| [[Chuqichaka suyu]]
| .
|-
| [[Chuqiyapu suyu]]
| [[Muñiqa pruwinsya]], [[Bautista Saavedra pruwinsya]], [[Franz Tamayo pruwinsya]]
|-
| [[P'utuqsi suyu]]
| .
|-
| [[Quchapampa suyu]]
| .
|-
| [[Santa Krus suyu]]
| [[Ichilu pruwinsya]], [[Obispo Santiestevan pruwinsya]] (10.000-chá runa, [[Quchapampa suyu|Quchapampamanta]], [[P'utuqsi suyu|P'utuqsimanta]], [[Chuqichaka suyu|Chuqichakamanta]])
|-
| [[Uru-Uru suyu]]
| .
|-
|}

Chuqiyapu suyupiqa [[Kallawaya]] runakuna tiyanku. [[Kallawaya simi]]tam rimanku.

[[Apaykachana]]: [[Apulu munisipyu|Apulu]], [[Mirq´amaya]], hukkunapas: [[antanka]]

== Ikwadurpi Qhichwa runakuna ==
{{QQ|Kichwa runa}}

== Kulumbyapi Qhichwa runakuna ==

{| class={{tablabonita}}; style="width:55%;" border="1"
|-
|- style="background:#b08261; color:white"
! '''Runa llaqta'''
! '''Runa llaqtap ayllun'''
! '''Simi'''
! '''Riqyun'''
|-
| [[Kichwa runa|Kichwa]]
| Kichwa
| [[Chinchay runashimi]]
| [[Putumayu]]
|-
|}

* Pukyu:<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=qvo www.ethnologue.com / Quechua, Napo Lowland] (inlish simipi)</ref>

== Piruwpi Qhichwa runakuna ==
Piruw suyupiqa 3.262.137 Qhichwa rimaq kawsarqan 2007 watapi pikunachus 5-watayuq aswan kuraq ima karqanku. [[Qusqu suyu]]pi, [[Ayakuchu suyu]]pi, [[Apurimaq suyu]]pi, [[Wankawillka suyu]]pi, [[Anqash suyu]]pi, [[Wanuku suyu]]pi, [[Hunin suyu]]pi, [[Pasqu suyu]]pi, [[Kashamarka suyu]]pi, [[Lima suyu]]pi, [[Punu suyu]]pi, [[Ariqipa suyu]]pi, hukkunapas.

{| class={{tablabonita}}; style="width:55%;" border="1"
|-
|- style="background:#b08261; color:white"
! '''Runa llaqta'''
! '''Runa llaqtap ayllun'''
! '''Simi'''
! '''Suyu'''
! '''Pruwinsya'''
|-
| [[Chanka runa|Chanka]]
| Qhichwa
| [[Chanka runasimi]], <br /> [[kastilla simi]]
| [[Ayakuchu suyu]]
| -
|-
| [[K'ana runa|K'ana]]
| Qhichwa
| [[Qhichwa simi]], <br /> kastilla simi
| [[Qusqu suyu]]
| [[K'anas pruwinsya]], [[Kiskachay pruwinsya]] 
|-
|-
| [[Llakwash]]
| [[Kichwa runa|Kichwa]]
| [[Lamas-Luritu]], <br /> kastilla simi
| [[San Martin suyu]]
| [[Lamas pruwinsya]], [[San Martin pruwinsya]], [[Sumaq qhaway pruwinsya]], [[Pikuta pruwinsya]], [[Qurisapa pruwinsya]], [[Tukachi pruwinsya]], [[Wallaqa pruwinsya]],   
|-
| [[Napuruna]]
| Kichwa 
| [[Kichwa]] 
| [[Luritu suyu]]
| [[Maynas pruwinsya]], [[Tampupata pruwinsya]] 
|-
| [[Qanchi runa|Qanchi]]
| Qhichwa
| Qhichwa simi, <br /> kastilla simi
| [[Qusqu suyu]]
| [[Qanchi pruwinsya]]
|-
| [[Q'irus]]
| Qhichwa
| Qhichwa simi, <br /> kastilla simi
| Qusqu suyu
| [[Pawqartampu pruwinsya]]
|-
| [[Qhichwa Pastasa-Tigre]]
| Kichwa 
| Kichwa, <br /> kastilla simi
| [[Luritu suyu]]
| [[Datem del Marañón pruwinsya]], [[Luritu pruwinsya]] 
|-
| [[Wanka]]
| Qhichwa
| [[Wanka limay|Wanka Nuna Shimi]], <br /> kastilla simi
| [[Hunin suyu]]
| - 
|-
|}

== Musiku ==
* [[Allpa llamk'ay]]: [[sara]], [[papa]], [[uqa]], [[papaliza]], [[triyu]], [[yuyu]], [[siwara]], [[kinwa]], [[kuka]], [[kaphiy]], [[wayta]]kuna, .
* [[Qhuya]] 
* [[Maki kapchiy]]

== Wankikuna ==
<gallery>
Image:QuechuaWoman.jpg|Qhichwa warmi [[llama]] [[michiq]] ([[Qusqu suyu]]pi, Piruw)
Image:Kichwa_Ecua_06.jpg|Kichwa warmi, [[Alawsi]] llaqtayuq ([[Chimpurasu marka]]pi), Ikwadur mama llaqtamanta
Image:Qichwa_conchucos_01.jpg|[[Kunchuku]] k'itimanta qhichwa runakuna, Piruw
Image:Gwalpaca.jpg|Qhichwa [[wamra]] [[allpaqa]]wan ([[Qusqu]]pi, Piruw)
</gallery>

== Runakuna ==
* [[Luis Macas]]
== Kaypipas qhaway ==
* [[Q'irus]]
* [[Aymara runa]]
* [[Puruha]]
* [[Kallawaya]]
* [[Wuliwiya suyupi runa llaqtakuna]]
* [[Piruw suyupi runa llaqtakuna]]

== Pukyukuna ==
<references/>
* [http://www.bolivia.com/empresas/cultura/Pueblos_Indigenas/quechua.asp www.bolivia.com / Qhichwa runa]
== Hawa t'inkikuna ==
* [https://web.archive.org/web/20080819033842/http://www.amazonia.bo/mas_detalle_proi.php?id_contenido=35 Pueblos Indígenas de Bolivia, Qhichwa runa llaqta] (kastilla simipi)

{{commons|Qhichwa}}
{{Waylas qallu|Qichwa nuna|Qichwa nuna}}
{{Buliwyapi runa llaqtakuna|Wuliwiyapi runa llaqtakuna}}
{{Piruwpi runa llaqtakuna}}

[[Katiguriya:Kultura]]
[[Katiguriya:Awya Yalapi runa llaqta]]
[[Katiguriya:Qhichwa rimaq runa llaqta|!]]
[[Katiguriya:Arhintinapi runa llaqta]]
[[Katiguriya:Wuliwiyapi runa llaqta]]
[[Katiguriya:Ikwadurpi runa llaqta]]
[[Katiguriya:Kulumbyapi runa llaqta]]
[[Katiguriya:Piruwpi runa llaqta]]