Llimphiy
Lliwapaq ruwanaqa ruwanakuna lliwpi rikch’akuytaqa imapas lliwt’aq ruwasqa, huk akninta iskhaq, naturalkunamanta icha sintetikukunamanta apasqa. Kay lliwapaq ruwanaypi lliwapaq artesninchikwan, lliwt’aq yachayninkuwan, lliwpaq qawariykunawan, qillqaykunawanpas ruwasqa. Lliwapaq rurayqa imayman ruwana, ñawpaq rurasqa nawpaqmi huk qaway apayni. Kay ruwanaqa imayna lliw, lliw, llimphuy, qillqaypas churachisqa, allin sumaq kawsayninpi lliw nisqata ruwasqa, huk sumaq kawsay yachayninchik raykupi. Lliwapaq ruwanaywan rikch’akunataqa “lliw ruway” sutichawan llamk’apakun.
André Félibien sutiyuq ruwakuy rikch’akunap qarqaynin qillqasqa XVII pachak watapi, Franciawan qhichwasqa ruwanaqa ch’ulla lliw nisqapi kaykunata llamk’asqa: “willay, uywanakuna, sallqa, qochakuna, t’ikakunapas, sara frutaswanmi lliw ruraykuna.”
Lliwapaq ruwanaqa ñawpaqñan sumaq ruwanakunamanta hukmi, qanchis Sumaq Arteskunapi riki. Lliw ruwanay rimanakunapi lliwpa rurayqa huk universalninmi yuyayqa, imayna kaq ruwanaywanpas ruraykuna, nawpa ruwanaywan, hukpas hukkunamanta yachayninwanpas lliw ruwanaykunapas ruwachisqa. Llapan ima ruwanataqa kay ruwana yuyaykunapi ruwanaykunapas tarisqa.
Ñawpaq pachakunapi lliw ruwanaypa willaymantaqa qollana ruwanakunataqa runasimipi karqan. Kaykunaqa mayqin runakunawan religiosomanta asirwanpas qillqasqa lliwpa, mitolohiya rikch’akunapi qeramikakunamanta, Capilla Sixtinapa qullqawananqa Diospa rurayninkuna ch’ullata, ichapas Buddhap rurayninkuna huk amawtakuna religiosomanta ruraykunawanpas ruwasqami.