Industria Textil en Quechua
Askha estudios históricos nisqakunan rikuchinku industria tradicional quechua nisqamanta Andes nisqapi, chaymi industria textil nisqa. Quechua runakunaq llamk'achisqan q'aytukunaqa yuramanta (algodón) utaq uywamanta (alpaca utaq llama q'aytukuna) paqarimuqmi, pisi pisimanta tikraspa, Chayna kaptinpas, wakin llaqtakunaqa ñawpaq pacha tiñiy tradicionkunatam waqaychanku.Hinallataqmi, ñawpa pachakunapi llamkachisqa técnicas nisqakunaqa tikrakun colonialismo nisqa yaykumusqanmanta pacha, chaynallataq occidental nisqa yachaykunata riqsichisqanmanta pacha, kayhina: Pedal nisqa teñido nisqa, chaymantam Ucraniamanta historiamanta yachaq John Mora sutiyuq runapas estudiarqa arte de suqta suyukunapi allinta q’iwispa awaspa, chaykunapi: Boliviapi, Ecuadorpipas.hinallataq Perú suyupipas[1].
Ecuador llaktapika, Kinka llaktapimi llimpi llimpi pañuelokuna rikurin, Jano llaktapipash runakunaka nudo alfombrakunata ruranata yachakmi kan, shinallatak Kanyar suyupi alfombrakunata algodónmanta, bordadokunatapash rurana. Otavalo suyuqa waqaychanmi ñawpaq inka pacha industria textil nisqa tradicionninkunata. Manaraq inka pacha awasqa industriapa tradicionninkunaqa algodón nisqamantam hapipakurqa, chaymantam inka runakuna chayamuptinku industrial fibras nisqakunata industria textil nisqaman yaykuchirqaku. Chay tela originalidad nisqa, Otavalo textil nisqa pedazos nisqapa allin kayninmi kay suyupa ñawpaqman puririynin karqa, Perú suyupi Corona Española nisqapi. 1960 watakunapaqqa, industria textil nisqa imaymana ruwayta qallarirqan diseñokunapi, chaypin kasharqan aztecakunamanta, Europamantawan inspirasqa diseñokuna, yuyaypi hap’ispa Otavalo llaqtapi quechua ayllukuna monopolio nisqa ruwasqankuta, Ecuadormanta indígenas textiles nisqakuna ruwaypi, hinallataq llaqtata obligaspa kay suyupa corredor turístico nisqakunapi kananpaq[2]. Perú suyupi industria textil nisqa sapaq kayninkunayuqmi, chaymi anchata rikukun hukniray suyukunapi. John Moraqa, Perú suyupi industria textil nisqa, sociedades andinas nisqapi, juk carácter especial nisqayuq kasqanmanta, aswanta rimarirqa. Isla Tekelepi kaq Quechua aylluqa hukninmi achka quechua ayllu llaqtakunamanta, chaykunam riqsisqa kanku arte de hilado y tejer nisqawan, UNESCO declararqa arte de hilado y away en Tekele llaqtapi Obra Maestra del Patrimonio Intangible Oral de la Humanidad 2005 watapi, hinaspa qhepamanmi Lista Representante del Patrimonio Intangible de la Humanidad nisqaman churarqan. Tekele llaqtapi hilay, awasqa arteqa calendario nisqapa alcancenman hinam sapaqchasqa kachkan, chaymi chay artepa parten, chaypim awaq yachachin Tekele llaqtapi chakra llamkaypi hinaspa ayllu kawsaypa hatun momentonkunata, Tekel llaqtapi millwamanta sombreroqa hukninmi karqan identidad étnica nisqamanta huknin, astawanqa sapa wawa huch’uyllaraq kashaspa kikin sombreronta sirayta yachasqanrayku. Hinaspapas, sombrero llank’anapaq motivokunaqa, llaqtaq ukhu formamantan riman. Kay willakuyqa qichwa runakunap llaqtanmantam, chaytaq urqukunapi, urqukunapi, chaypim aymara runakunawan allpata rakinakunku.
Quechua runakunaqa Chile suyup allpanpi pisi runakunam, chaykunam ñawpaqpi, imaymana pachakunapipas norte suyupi (Oyaji) Región III nisqapi tiyarqanku. Uywakuna, yurakuna mirachiyta qatipaspa, Uyaji suyupiqa uywa michiq huñukunam tiyarqaku, Bolivia llaqtapa hichpanpi tiyaqkunawan, aswantaqa Lipez llaqtakunapi yachaqkunawan, culturamanta. Chay hukllachasqa sistema de vida agrícola y pastoral nisqa watakuna (380-900) manaraq Cristo hamushaqtinmi puririrqan, hinallataqmi Salar San Martín llaqtaq sector occidental nisqapi hap’iyqa, sallqa especies de llamas, alpacas, pisqukuna ima hap’iymanta aswantaqa, chayman hina puririrqan llamakunapa, alpakakunapa kawsakuynin, mirayninpas.
Kay allpakunaqa 1879 watapi Pacífico Guerra nisqa qhepamanmi Chile suyuman hukllawakurqanku, hinaspan Bolivia suyupa kamachiy neocolonial nisqa sistemanmanta, chaymi karqan indígena runakunaman allpamanta impuesto nisqa churay, capitalista economía nisqaman, chaymi huñusqa kashan sector minero nisqapi.
Oyage runakunaq michiqninkunaqa imaymana formakunapin qhuya llank’ay wiñayninwan hukllachakuyta qallarirqanku, uywakunaq rurunkunata qhuya wasikunaman qhatuspa, otaq azufre minakunata llank’ayta qallarispa, cobreta hatunpi aprovechaspa, qhuyakunaq q’omerninman qhatuspa centros nisqakunapi. Kaypiqa, chakra llamkayqa condicionalmi pachamamapa harkakuyninrayku, chaymi ch’aki allpakuna, kachiyuq allpakuna, pisi parakuna, sinchi ruphay pachakuna ima.
Oyage llaqtaqa Antofagasta-Bolivia ferrocarrilpa eponimo qhipa kaq estacionninpa muyuriqninpim kamarisqa karqa, chaymi San Pedrowan kuska Clama llaqtapa hinaspa fronterapa común extensión nisqapi aswan importante estacion. palestine-cartoons-al-ali</ref>.