Kawsay pacha yachay
Kawsay pacha yachay (kastilla simipi: ecología, grigu simimanta: Οικολογία: οίκος, "wasi", λόγος "simi") nisqaqa kawsay pachamanta yachaymi, tukuy Tiksi muyuntinpi kawsaqkunamantam: runakunam, uywakunam, yurakunam, k'allampakunam, añakikunapas (Bacteria). Lliw kawsaqkunaqa huk kawsaq llikam kanchik.
Kawsay pachapiqa chikan kawsaqkuna kay hinam kawsan, hatun kawsay llika nisqapi:
- Wayllaqkuna - yurakuna anqas añakikunapas - mana kawsa imayaymanta kikinpa kawsa imayayninta ruraykunku. Raphi q'umir nisqawan inti wayllayta ruraspa yaku iñuwakunata ch'iqtaspa muksichaqtam wayra pachaman kachaykunku. Chimlasayta wayra pachamanta hurquykuspa uwas misk'itam ruraykunku. Wayllaqkunaqa mana wakinpa kawsa imayaynintachu mat'ipayanku, ichaqa mana kawsa imayayllatam, waya pachamanta chimlasayta, allpapi t'inkisqa qullpachaqta, phusphuruta, huk t'inkisqa qallawakunatapas.
- Mikhuqkuna - uywakuna runakunapas - yurakunata icha huk uywakunata mikhuspa kawsa imayayta mat'ipayanku. Huk kawsaqkunap kawsa imayaymanta kikinpa kawsa imayayninta mana kawsa imayaykunatapas ruraykunku, chimlasayta yakutapas wayra pachaman kachaykuspa.
- Ismuchiqkuna - k'allampakuna añakikunapas - wañusqa kawsaqkunata akasqakunatapas ismuchispa kawsanku. Mikhuq hinam hukkunap kawsa imayayninta mat'ipayanku, ichaq wañusqa imayaytam. Hinallataq chimlasayta yakutapas wayra pachaman kachaykunku.
Tukuy uywakuna, runakunapas muksichaq wapsita hurquykuspa chimlasayta qarquykuspa samanku, hinallataqmi yurakunapas mana inti wayllachkaspan. Yurakunaqa chay chimlasayta kaysanankupaqmi mat'ipayanku, inti wayllaypi chimlasayta hurquykuspa muksichaqta ruraykunku. Mana yurakuna kaptin, manam wayra pachapi muksichaq kanmanchu. Chayraykum ancha-anchatam kawsaq pachapi yurakunatam, sach'a-sach'akunatam mat'ipayanchik.
Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Kawsay pacha yachay.
