San Martín Protectorado nisqa

Wikipediamanta

{{Ñawpaq territorial entidad archivo

|entidad = Protectorado Rioplatense wan Provisional Gobierno.

|bandera = Flag of Peru (1821-1822).svg

|escudo = Escudo_del_Perú_(San_Martín).png

|mapa = Protectorate of Peru (orthographic projection).svg

}}

Protectorado de San Martín, sutichasqataq Protectorado de Perú', régimen de los departamentos libres,[1][2][3] karqan protectorado hinaspa gobierno provisional llamk'achisqan, chaytam rurarqan Plata Mayu awqaqpa José de San Martín Virreinato del Perú nisqap sapanchasqa allpanmanta Expedición Liberadora de Perú nisqa. independencia nisqa willakuy ruwasqa Plaza Alcalde de Lima nisqapi ruwasqa qhepaman.[4]

José de San Martín kamachiywan kamachiywan libre departamentokuna, Protector de la Libertad de Perú sutitapas oficialmente chaskirqan, [[3 ñiqin anta situwa killapi], 1821 watapi] Chay... estancamiento de la Peruano Guerra de Independencia y la Entrevista Guayaquil, viernes punchawpi 20 punchawpi septiembre killapi, 1822, Congreso Constituyente de Perú nisqa churasqa punchawmi llamkayninmanta lluqsirqa (Congreso de Perú (1822))] nisqa 27 diciembre p’unchaypi 1821 p’unchaypi huñunakusqa, chaymantaqmi Perú suyupa Junta Directiva Suprema nisqapi kamachiy atiykunata churarqan.

José de San Martín Amachaq tituluta hap'iptin, Piruw awqaq suyuman, kamachiypi iskay suyuman rakisqa karqan: wichayman, Lima, chaytaq [[Expedición Liberadora de Perú| independientes] nisqap makinpi kachkasqa. ]; hinallataq chawpi, uray hinaspa Cuzco, chaykuna realista nisqapa makinpi karqa.[5]

Antecedentes[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Ejército de los Andes Maipú maqanakuy atipasqanmanta, San Martín iñirqan Chilip kacharichisqa kaynin, Argentina mana mana tukukunanta chay Independencia del Perú, chay pacha reyalista bastión karqan. Perú runakunaqa independencia nisqawan status quo nisqawan tanteanankupaq chimpapuraypim karqaku, kay qipa kaqtaqa yaqa llapan Peruanokunam yanaparqaku.

San Martinqa yacharqanmi Alto Perú llaqtata kacharichinapaq mana pasayta atisqanmanta, Expediciones Auxiliares a Alto Perú Ejército Real de Perú nisqawan atipasqa kaptin. , hinaspan yuyaykusqaku Thomas Cochranewan kuska expedición militar nisqata ruwaspa Perú suyupa qocha pataman chayanankupaq, qhepaman Lima llaqtata hap’ikapunankupaq, chhaynapin Virreyaldad de Perú nisqatapas uma kuchunankuta. 20 ñiqin anta situwa killapi p'unchawpi 1820 p'unchawpi Piruw Kacharichiq Expedición Valparaíso llaqtamanta Generalissimo José de San Martín kamachisqan Piruwman rirqan. Chili suyup kamachiynin Bernardo O'Higgins kamachisqan awqaq pusaq puriyman qullqita qurqan.

Militar puriypa munayninqa karqan Paracas llaqtapi uraykamuy, playa uma nisqa hatarichiy hinaspa chaymanta militar campaña ruway, chaymi obliganman karqan Ejército Realpa guarnicionninta lloqsinanpaq Perú en Lima hacia el sierra. Chay estrategia nisqapi huk hatun ruwaymi karqan Reyes Llaqta (Lima) hap’ikapuy, hinallataq Perú suyupa independencian nisqa willakuy, San Martín llaqtata "Peru suyu amachaq" nispa sutichaspa, kay posiciónmantapacha llaqta runakunata waqyanankupaq, llaqtamasinkuna causa patriota nisqaman hukllawakunankupaq.

Perú suyupi aterrizaje[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

8 ñiqin tarpuy killapi 1820 p'unchawpi, José de San Martín ukarqurqan awqaq suyu Paracas quchapatanpi, Pisco puerto qayllapi. , reyalista ejercitota qhipaman tanqaspa, chaymi serranía nisqa suyuman kutipurqan.

virrey Joaquín de la Pezuela kamachiyninpiqa yaqa 20 000 soldadokunayuqmi karqan, llapan virreyaltopi rakisqa, yaqa llapanku Lima llaqtata amacharqanku.[6]Llapan soldadokunata huñunanpaq tiempota rantiyta munaspanmi, chay ch’aqwaymanta lloqsinanpaq diplomático nisqa ñanta yuyaykurqan, iskaynin partidoq kachasqankunawan tupaspa Miraflores llaqtapi (Lima llaqtaq uray ladonpi), paykunaqa tukukuypiqa manan mayqenmanpas chayarqankuchu acuerdo aceptable San Martín llaqtapaq. Payqa urqukunapa purinan ñannintam general Arenalespa kamachisqan rakiyta kacharqa, chay lawpi tarikuq reyista rakinakuykunata qatiykachananpaq, chay ñanninpi kaq runakunapa hatariyninta kallpanchananpaq.[7]

San Martínqa yapamantan kacharichiq escuadrón nisqaman haykurqan, noviembre killa qallariy p’unchaykunapitaq Huacho llaqtapi uraykamurqan, chaypin posiciónninta kallpacharqan, Lima llaqtatataq definitivamente muyuchinanpaq estrategianta qallarirqan.[6]

Punchauca Conferencia[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

[[Archivo:San Martin y la Serna.jpg|miniaturadeimagen|Punchauca haciendapi rimanakuy, Piruwpa Virrey José de la Serna Libertador José de San Martín|lluq'i chawpinpi]] 29 ñiqin kantaray killapi 1821 p'unchawpi hatun hatun kamachiqkuna hatarirqanku Virrey Pezuelapa kuntranpi, payqa llamk'aynintam saqirqan, chaymantataq general José de la Serna sutiyuqmi karqan, chaymantataqmi Piruwpa Virreynin kananpaq takyachisqa karqan coronapaq. Musuq virrey San Martín llaqtaman musuq diplomático rimanakuykunata yuyaycharqan, chaytaq tukukuypi mana atirqanchu, generalpa qhipa yuyaykusqanqa Perú suyup independencian kasqanrayku. Lima llaqtata muyuykusqankuqa askha killakunaraqmi karqan; Marzo killapi, Capitán Manuel Abreu, España reypa kachasqan, pacificador kachasqa hina, Perú suyuman chayamurqan, mana ima allin consecuenciakuna independienteistakunapaq. San Martín llaqtaqa musuq estrategia qallarinanpaqmi tantearurqa, hinaspam iskay ejercitokunata kacharqa, hukninmi general Guillermo Miller kamachisqan, sur lawpi costakunapi allpaman chayanankupaq, hukninñataqmi general Arenalespa kamachisqan, urqukunaman.[7]

San Martín Huacho llaqtamanta lluqsispa Ancón nisqapi uraykamurqan, Lima llaqtap muyuriyninta pisiyachispa. Chaypachallapitaq musuq thak kaymanta rimanakuy qallarirqa, mayo killamanta junio killakama Punchauca haciendapi, Lima llaqtapa hichpanpi; San Martín llaqtamanta hamuqkunam karqa Tomás Guido, Juan García del Río hinaspa José Ignacio de la Roza; Virrey La Serna sutipi Manuel Abreu, Manuel de Llano wan José María Galdeano karqanku. Rimanakuykunaqa yapamantam mana allinchu karqa.[6]

Iskay kimsa p'unchaw qhipamantataq, virreypa awqaqkunap huknin aswan riqsisqa regimientonmi paykunaman hukllawakurqan: regimiento realista Numancia, Venezuelamanta runakunamanta, Neogranadinos, chaymi Venezuela suyupi 1813 watapi kamasqa karqan, kinsa wata qhepamantaq Pablo Morillo Perú suyuman apachisqa karqan. Kay achka runakunamanta lluqsiyqa wakin reyalista kallpakunatam pisiyachirqa, De La Serna llaqtata 5 ñiqin inti raymi killapi llaqtata saqispa urqukunaman rinanpaqmi tanqarqan. Kaymi Lima llaqtamanta San Martín llaqtaman punkukunata kicharirqan.

Gobierno de San Martín[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

San Martín Lima llaqtata hap'ispa kichasqa consejo huñurqan 15 ñiqin inti raymi killapi 1821. 28 p'unchawpi, Lima llaqtap Plaza de Armas nisqapi achka runakunap ñawpaqinpi, Piruwpa Independencian nisqatam willarqan, chaymantataqmi Piruwpa Amachaq sutichasqa karqan autoridad civil y militar nisqawan.

[6]

Payqa ministrunta kamarirqan Hipólito Unanue, Qullqimanta, Juan García del Río, Relaciones Exteriores nisqamanta, Bernardo de Monteagudo, Guerramanta, Marinamanta ministrukunawan. Octubre killapin Estatuto de Gobierno Provisional nisqa kamachikuyta horqomurqan, chaypin churarqan rakinakuy territorial nisqa, libre de wiksa, hinallataq indígena runakunaq impuesto específico nisqamanta libre kanankupaq.[8] En lo jurídico, el Reglamento establecía:

todas las leyes, ordenanzas y reglamentos quedan en su fuerza y vigor, mientras no sean derogadas o abrogadas por autoridad competente.[9]

Plantilla:Imagen múltipleEse año fundó la Biblioteca Nacional del Perú, a la que donó su colección de libros,[10] y creó la Orden del Sol, hoy llamada Orden El Sol del Perú.[11]

Paymi Sociedad Patriótica nisqa tantanakuyta kamarirqan, 40 Perú llaqtayuq runakunamanta, paykunatam aswan k'anchariqpaq qhawarirqan, independencia nisqapaq decidisqa runakunamanta. Kayqa aswan allin kamachiymanta rimanakuykunapim yaykururqa, San Martínpa yanapasqan república constitucional nisqawan, Unanuewan Monteagudowan ministrokuna amachasqa, chaynallataq república, [[Manuel Pérez de Tudela] defiendesqanpas. ] hinaspa Mariano José de Arce sutiyuq runakunapas. Rey yuyayninkunata yanapaspa, García del Ríota, James Paroissien Iwrupaman kacharqan, Saxe-Coburgo, Gota wasimanta huk kamachikuqta hap'inanpaq, Piruwpi kamachinanpaq. Hinaspapas manukuytan contratananku karqan, chhaynapi chay campaña militarta hinalla ruwanankupaq.[8]

  1. Estatuto Provisional de 1821. Publicado el 8 de octubre de 1821. Consultado el 12 de junio de 2020.
  2. «El Protectorado de San Martín en el Perú | Universidad de Lima». 2022-08-21 rikusqa.
  3. Leguía y Martínez, Germán (1972). «Historia de la emancipación del Perú: el protectorado. Tomo I». https://repombd.bnp.gob.pe/bnp/recursos/biblioteca1/HTML/Sesquicentenario/historia-de-la-emancipacion-del-peru-el-protectorado-127692/. https://repositorio.bicentenario.gob.pe/handle/20.500.12934/78. Consultado el 2022-08-21. 
  4. Barros Arana, Diego. Compendio de Historia de América. Parte Cuarta: La Revolución. Santiago de Chile: Impr. del Ferrocarril. https://books.google.cl/books?id=qeFCAAAAIAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false. 
  5. «Protectorado de José de San Martín» (en español). 15 de abril de 2021 rikusqa.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Barros Arana, Diego (1865). Compendio de Historia de América. Parte Cuarta: La Revolución. Santiago de Chile: Impr. del Ferrocarril. https://books.google.cl/books?id=qeFCAAAAIAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false. Consultado el 24 de mayo de 2015. 
  7. 7,0 7,1 Levene, Ricardo (1940). Historia de América Tomo VI, Independencia y organización constitucional. Buenos Aires: Jackson Editores. 
  8. 8,0 8,1 «Gobierno de don José de San Martín» (2011). Archivado desde el original, el 7 de agosto de 2013. 2012 rikusqa.
  9. Rafael Lanfranco (2001). «El protectorado de San Martín». 9 de abril de 2012 rikusqa.
  10. O'Donnell, Pacho (1995). Monteagudo, la pasión revolucionaria. Buenos Aires: Planeta. 
  11. Ministerio de Relaciones Exteriores del Perú. «Orden "El Sol del Perú"». Archivado desde el original, el 2 de julio de 2012. 9 de abril de 2012 rikusqa.