|pisi qillqa= Atawallpa (AtawWallpanisqapas, kastilla simipi: Avefénix)ichaallisutipaqarinAtawIllapamanta.Inkakunapchunkakimsayuq ñiqin qhapaqninsi, Hanan Qusqup pusaqñiqintaq qhapaqnin karqan. 1527 watamanta 1532 watakama KashamarkallaqtapiChinchaysuyuta kamachirqan. 1532 watapi Waskarwawqintaswañuchichirqan.AswanhatunawqaqpusaqninkunaqaRumiñawi,Kiskis, Challkuchimaq sutiyuqsi karqan. Kikin watapi Ispañamanta awqakunaqa Kashamarkaman chayamuspas,payta hap'irqan. Atawallpaachkaqullqitasapachimuptinpas, chayawqakunaqapaytas sipirqan. Anchata chaskiskir, karu marka runakuna wañuchiranlla
|pisi qillqa= Pachakutiq Inka Yupanki (Pachakutiq Yupanki ñisqapas, kastilla simipi: Inca del cambio del rumbo de la tierra, digno de estima) Inkakunap isqun ñiqin qhapaqninsi, Hanan Qusqup tawa ñiqin qhapaqnin karqan. 1438 watamanta 1471 watakama qhapaq inkas karqan. 1438 watapi K'ana runakunap Qanchi runakunappas yanapayninwan Chanka runakunata Yawarpampapi atirqan, suyunkuta Tawantinsuyuman hap'imuspa. 1460 watapi Wankakunata atirqan, 1470 watapitaq Chimukunata.
2019-2020 Kurunawirus lliw unqurichiq (kastilla simipi: Pandemia de enfermedad por coronavirus de 2019-2020) nisqaqa huk wamaq unquymi kay kurunawirus 2019 (COVID-19) sinchi samay ñak’ariy kurunawirus 2 (SARS-CoV-2) nisqamantan paqarimurqan. Wamaqllaraq mirariytam qallarirqa Wuhan, Hubei pruwinsya, Chunwa Runallaqta Ripuwlikapi, qhapaq raymi killa 2019 watapi; 11 ñiqin pawqar waray killapi 2020 watapim chayllaraq Hamp'i Tiqsimuyup Tantanakuyqa hatun unquytaqa riqsirqurqa. 5,070,000 unqukunañam 21 ñiqin aymuray killakamalla kachkan, kanmansi 188 suyu ayllukunapi ima, 332,000 wañusqata hinallataq 1,930,000 qaliyasqata saqispan.
Chipaya runa nisqakunaqa huk runa llaqtam, Chipaya llaqtapi, huk llaqtachakunapipas, Sawaya pruwinsyapi, Buliwya mamallaqtapi tiyaq. Uru runakunaqa chipaya simitam riman, achka runakunataq aymara simitapas, kastilla simitapas riman. Kimsantinmi Uru runallaqta kan: Uru Chipayakuna, Uru Iruhitukuna, Uru Muratukuna.
Pachakutiq Inka Yupanki (Pachakutiq Yupanki ñisqapas, kastilla simipi: Inca del cambio del rumbo de la tierra, digno de estima) Inkakunap isqun ñiqin qhapaqninsi, Hanan Qusqup tawa ñiqin qhapaqnin karqan. 1438 watamanta 1471 watakama qhapaq inkas karqan. 1438 watapi K'ana runakunap Qanchi runakunappas yanapayninwan Chanka runakunata Yawarpampapi atirqan, suyunkuta Tawantinsuyuman hap'imuspa. 1460 watapi Wankakunata atirqan, 1470 watapitaq Chimukunata.