Punu suyu nisqapaq musuqchasqapura wakin kaynin
a r2.7.1) (Rurana antacha Yapasqa: mk:Пуно (регион) |
a Yuksa -> Puna pili, replaced: Yuksa → Puna pili using AWB (7910) |
||
Siq'i 10: | Siq'i 10: | ||
! colspan="2" align="center" | [[Rikcha:Uros Titicaca 2.jpg|290px|]] |
! colspan="2" align="center" | [[Rikcha:Uros Titicaca 2.jpg|290px|]] |
||
|-bgcolor="#FFFFFF" |
|-bgcolor="#FFFFFF" |
||
|colspan="2" style="text-align:center; font-size:smaller" |[[Uru wat'akuna]], [[Titiqaqa qucha]] ( |
|colspan="2" style="text-align:center; font-size:smaller" |[[Uru wat'akuna]], [[Titiqaqa qucha]] (Punu suyu, [[Piruw]]) |
||
|- style="color: white; background: #006400; text-align:center;border-bottom:1px solid #999" |
|- style="color: white; background: #006400; text-align:center;border-bottom:1px solid #999" |
||
| '''Saywitu''' |
| '''Saywitu''' |
||
Siq'i 45: | Siq'i 45: | ||
| [[Runa ñit'inakuy]] || 16,79 runa / km² |
| [[Runa ñit'inakuy]] || 16,79 runa / km² |
||
|- bgcolor="#FFFFFF" |
|- bgcolor="#FFFFFF" |
||
| [[Hallka k'iti kanchar]] || 72.382,25 |
| [[Hallka k'iti kanchar]] || 72.382,25 km² |
||
|- bgcolor="#FFFFFF" |
|- bgcolor="#FFFFFF" |
||
| Hanaq kay|| [[Punu]]: 3.827 m |
| Hanaq kay|| [[Punu]]: 3.827 m |
||
Siq'i 70: | Siq'i 70: | ||
== Allpa saywachi == |
== Allpa saywachi == |
||
* '''[[Piruwpi amachasqa sallqa suyukuna|Amachasqa sallqa suyukuna]]:''' [[Bahuaja-Sonene mamallaqta parki]] - [[Titiqaqa mama llaqta risirwa]] - [[Aymara-Lupaka risirwa suyu]] |
* '''[[Piruwpi amachasqa sallqa suyukuna|Amachasqa sallqa suyukuna]]:''' [[Bahuaja-Sonene mamallaqta parki]] - [[Titiqaqa mama llaqta risirwa]] - [[Aymara-Lupaka risirwa suyu]] |
||
* '''[[Mayu]]kuna:''' [[Huchusuma mayu]] - [[Illawi mayu]] - [[Lampa mayu]] - [[Pukara mayu (Piruw)|Pukara mayu]] - [[Quwata mayu]] - [[Ramis mayu]] - [[Such'i mayu]] - [[San Gabán mayu]] - [[Wankani mayu]]; [[Kallawaya pruwinsya]]pi: [[Makusani mayu]] - [[Ayapata mayu]] - [[Ayuyani mayu]]; [[Melgar pruwinsya]]pi: [[Nuñuwa mayu]] - [[Q'urawiña mayu]] (''Río Corahuiña'') |
* '''[[Mayu]]kuna:''' [[Huchusuma mayu]] - [[Illawi mayu]] - [[Lampa mayu]] - [[Pukara mayu (Piruw)|Pukara mayu]] - [[Quwata mayu]] - [[Ramis mayu]] - [[Such'i mayu]] - [[San Gabán mayu]] - [[Wankani mayu]]; [[Kallawaya pruwinsya]]pi: [[Makusani mayu]] - [[Ayapata mayu]] - [[Ayuyani mayu]]; [[Melgar pruwinsya]]pi: [[Nuñuwa mayu]] - [[Q'urawiña mayu]] (''Río Corahuiña'') |
||
* '''[[Q'asa]]kuna''': [[Krus Laqa]] (4.850 msnm) - [[Sipitlaqa]] (4.800 msnm) ([[Chukuwitu]] llaqtapi) - [[Iskay Krus]] (4.800 msnm) (San Antonio de Putina llaqtapi); [[Susuyu]] (4.375 msnm) (Kallawaya Puwirtu Punu). |
* '''[[Q'asa]]kuna''': [[Krus Laqa]] (4.850 msnm) - [[Sipitlaqa]] (4.800 msnm) ([[Chukuwitu]] llaqtapi) - [[Iskay Krus]] (4.800 msnm) (San Antonio de Putina llaqtapi); [[Susuyu]] (4.375 msnm) (Kallawaya Puwirtu Punu). |
||
* '''[[Qucha]]kuna:''' [[Arapa qucha]] - [[Chakchura qucha]] - [[Lagunillas qucha]] - [[Lurisquta]] - [[Pukaqucha (Punu)|Pukaqucha]] - [[Saqa qucha]] - [[Sara qucha]] - [[Suchi qucha]] - [[Suytuqucha (Punu)|Suytuqucha]] - [[Titiqaqa qucha]] - [[Umayu qucha]]; Kallawaya pruwinsyapi: [[Q'umir umiña qucha]] - [[Chunkara qucha (Punu)|Chunkara qucha]] - [[Ururillu qucha]] (Ururillu distritupi) - [[Janq'uquta]] (''Janjojota'') (Ururillu distritupi) |
* '''[[Qucha]]kuna:''' [[Arapa qucha]] - [[Chakchura qucha]] - [[Lagunillas qucha]] - [[Lurisquta]] - [[Pukaqucha (Punu)|Pukaqucha]] - [[Saqa qucha]] - [[Sara qucha]] - [[Suchi qucha]] - [[Suytuqucha (Punu)|Suytuqucha]] - [[Titiqaqa qucha]] - [[Umayu qucha]]; Kallawaya pruwinsyapi: [[Q'umir umiña qucha]] - [[Chunkara qucha (Punu)|Chunkara qucha]] - [[Ururillu qucha]] (Ururillu distritupi) - [[Janq'uquta]] (''Janjojota'') (Ururillu distritupi) |
||
* '''[[Wat'a]]kuna:''' |
* '''[[Wat'a]]kuna:''' |
||
** [[Titiqaqa qucha]]pi: [[Amantani]] - Chilata - Chirita nº 1 - Chirita nº 2 - - [[Istiwis wat'a|Istiwis]] - [[Intika]] - Qipata - [[Sutu wat'a]] - [[Suwasi wat'a|Suwasi]] - [[Tikunata wat'a]] - [[Titiqaqa wat'a]] - [[Uru wat'akuna]] - Ustuti |
** [[Titiqaqa qucha]]pi: [[Amantani]] - Chilata - Chirita nº 1 - Chirita nº 2 - - [[Istiwis wat'a|Istiwis]] - [[Intika]] - Qipata - [[Sutu wat'a]] - [[Suwasi wat'a|Suwasi]] - [[Tikunata wat'a]] - [[Titiqaqa wat'a]] - [[Uru wat'akuna]] - Ustuti |
||
** [[Wiñaymarka qucha]]pi: Sikaya - Luti - Qawana - Patawata - Yuspiki |
** [[Wiñaymarka qucha]]pi: Sikaya - Luti - Qawana - Patawata - Yuspiki |
||
Siq'i 273: | Siq'i 273: | ||
[[Rikcha:Scirpus californicus flowers 2005-03-24.jpg|thumb|right|180px|[[Tutura]] ''(Scirpus californicus)'']] |
[[Rikcha:Scirpus californicus flowers 2005-03-24.jpg|thumb|right|180px|[[Tutura]] ''(Scirpus californicus)'']] |
||
[[Rikcha:Yareta Peru.jpg|thumb|right|180px|Yarita]] |
[[Rikcha:Yareta Peru.jpg|thumb|right|180px|Yarita]] |
||
* [[Sillu-sillu]] ''Alchemilla pinnata'' |
* [[Sillu-sillu]] ''Alchemilla pinnata'' |
||
* [[Ch'ihi]] ''Agrostis breviculmis'' |
* [[Ch'ihi]] ''Agrostis breviculmis'' |
||
* [[Garbasillu]] ''Astragalus garbancillus'' (Garbancillo) |
* [[Garbasillu]] ''Astragalus garbancillus'' (Garbancillo) |
||
* [[Yarita]] ''Azorella yareta'' |
* [[Yarita]] ''Azorella yareta'' |
||
* [[Willma cebadilla]] ''Bromus lanatus'' |
* [[Willma cebadilla]] ''Bromus lanatus'' |
||
* ''Bromus unioloides'' (Cebadilla) |
* ''Bromus unioloides'' (Cebadilla) |
||
* [[Sura-sura]] ''Calamagrostis heterophyla'' |
* [[Sura-sura]] ''Calamagrostis heterophyla'' |
||
* [[Mula pastu]] ''Calamagrostis rigida'' |
* [[Mula pastu]] ''Calamagrostis rigida'' |
||
* [[Waylla ichhu]] ''Calamagrostis sp.'' |
* [[Waylla ichhu]] ''Calamagrostis sp.'' |
||
* [[Ñapha pastu]] ''Calamagrostis vicunarum'' (Crespillo) |
* [[Ñapha pastu]] ''Calamagrostis vicunarum'' (Crespillo) |
||
* [[Kunkuna]], champa icha [[kunkush]] ''Distichia muscoides'' |
* [[Kunkuna]], champa icha [[kunkush]] ''Distichia muscoides'' |
||
* [[Awha-awha]] icha [[quwi mirachi]] ''Erodium sp.'' (Amor chico) |
* [[Awha-awha]] icha [[quwi mirachi]] ''Erodium sp.'' (Amor chico) |
||
* [[Chilliwa|Ch'illiwa]] ''Festuca dolichophylla'' |
* [[Chilliwa|Ch'illiwa]] ''Festuca dolichophylla'' |
||
* [[Unu jallu]] icha [[aya phallcha]] ''Gentiana peruviana'' |
* [[Unu jallu]] icha [[aya phallcha]] ''Gentiana peruviana'' |
||
* [[Uhutilla]] ''Geranium sp.'' |
* [[Uhutilla]] ''Geranium sp.'' |
||
* [[Hununcara]] ''Gnaphalium sp.'' |
* [[Hununcara]] ''Gnaphalium sp.'' |
||
* [[Pilli plateado]] ''Gomphrena sp.'' |
* [[Pilli plateado]] ''Gomphrena sp.'' |
||
* [[Huk'uchaq chupan]] ''Hordeum muticum'' (Cola de ratón) |
* [[Huk'uchaq chupan]] ''Hordeum muticum'' (Cola de ratón) |
||
* Pilli-pilli ''Hypochoeris sp.'' |
* Pilli-pilli ''Hypochoeris sp.'' |
||
* [[Hunquillo]] ''Juncus sp.'' |
* [[Hunquillo]] ''Juncus sp.'' |
||
* [[Mula pilli]] ''Liabum ovatum'' |
* [[Mula pilli]] ''Liabum ovatum'' |
||
* ''Lucilia aretioides'' (Pasto estrella) |
* ''Lucilia aretioides'' (Pasto estrella) |
||
* ''Muhlenbergia ligularis'' (Grama dulce) |
* ''Muhlenbergia ligularis'' (Grama dulce) |
||
* [[Llapha]] icha ñapha pastu ''Muhlenbergia peruviana'' |
* [[Llapha]] icha ñapha pastu ''Muhlenbergia peruviana'' |
||
* ''Plantago sp.'' (Llantén) |
* ''Plantago sp.'' (Llantén) |
||
* [[Ch'akí llantin]] ''Plantago monticola'' |
* [[Ch'akí llantin]] ''Plantago monticola'' |
||
* [[Q'achu]] ''Poa sp.'' |
* [[Q'achu]] ''Poa sp.'' |
||
* ''Poa candamoana'' (Grama) |
* ''Poa candamoana'' (Grama) |
||
* [[Tuturilla]] ''Scirpus rigidus'' (Totorilla) |
* [[Tuturilla]] ''Scirpus rigidus'' (Totorilla) |
||
* [[Ichhu]] ''Stipa ichu'' |
* [[Ichhu]] ''Stipa ichu'' |
||
* [[Chikmu|Layu]] ''Trifolium peruvianun'' |
* [[Chikmu|Layu]] ''Trifolium peruvianun'' |
||
* [[Phusa-phusa]] ''Valeriana |
* [[Phusa-phusa]] ''Valeriana |
||
Siq'i 325: | Siq'i 325: | ||
== Uywakuna == |
== Uywakuna == |
||
[[Ururillu qucha]]piqa, Melgar pruwinsyapi, kay [[pisqu]] layakunam kawsanku: |
[[Ururillu qucha]]piqa, Melgar pruwinsyapi, kay [[pisqu]] layakunam kawsanku:<ref>[http://www.monografias.com/trabajos-pdf4/evaluacion-poblacional-fauna-silvestre-altoandina-puno/evaluacion-poblacional-fauna-silvestre-altoandina-puno.pdf Sallqa uywakuna, Punu] pdf (kastilla simi), r. 13: Ururillu qucha, Melgar</ref> |
||
<gallery> |
<gallery> |
||
Rikcha:Andean Negrito (Lessonia oreas) on the ground, side view.jpg|[[Ch'inqu]] ''Lessonia oreas'' |
Rikcha:Andean Negrito (Lessonia oreas) on the ground, side view.jpg|[[Ch'inqu]] ''Lessonia oreas'' |
||
Siq'i 336: | Siq'i 336: | ||
</gallery> |
</gallery> |
||
* [[Maraq-maraq]] ''Plegadis ridgwayi'' |
* [[Maraq-maraq]] ''Plegadis ridgwayi'' |
||
* [[Chuqa pisqu|Chuqa]]: ''Fulica americana'' |
* [[Chuqa pisqu|Chuqa]]: ''Fulica americana'' |
||
* [[Ajoya]] ''Fulica gigantea'' |
* [[Ajoya]] ''Fulica gigantea'' |
||
* [[ |
* [[Puna pili]] ''Anas versicolor'' |
||
* ''Lophonetta specularioides'' = ''Anas specularoides'' ([[kastilla simi]]pi: ''pato cordillerano'') |
* ''Lophonetta specularioides'' = ''Anas specularoides'' ([[kastilla simi]]pi: ''pato cordillerano'') |
||
* [[Puka pili]] ''Anas cyanoptera'' |
* [[Puka pili]] ''Anas cyanoptera'' |
||
* [[Yuraq waqar]] ''Egretta thula'' |
* [[Yuraq waqar]] ''Egretta thula'' |
||
* [[Sutru]] ''Anas flavirostris'' |
* [[Sutru]] ''Anas flavirostris'' |
||
* [[K'ili]] ("Kele") Centropelma microptera = ''Rollandia microptera'' |
* [[K'ili]] ("Kele") Centropelma microptera = ''Rollandia microptera'' |
||
* [[Ch'inqu]] ''Lessonia oreas'' |
* [[Ch'inqu]] ''Lessonia oreas'' |
||
* [[Q'upu]] ''Oxyura ferruginea'' |
* [[Q'upu]] ''Oxyura ferruginea'' |
||
* [[Tiwtinku]] ''Tringa melanoleuca'' |
* [[Tiwtinku]] ''Tringa melanoleuca'' |
||
* [[Chulpurunku]] ''Rollandia rolland'' |
* [[Chulpurunku]] ''Rollandia rolland'' |
||
* Urin [alqamari]] ''Phalcoboenus albogularis'' |
* Urin [[alqamari]] ''Phalcoboenus albogularis'' |
||
* [[Puna qiwlla]] ''Larus serranus'' |
* [[Puna qiwlla]] ''Larus serranus'' |
||
* [[Pichinku]] ''Zonotrichia capensis'' |
* [[Pichinku]] ''Zonotrichia capensis'' |
||
* [[Uywantullu]] ''Podiceps occipitalis'' |
* [[Uywantullu]] ''Podiceps occipitalis'' |
||
* [[Tikichu]] ''Gallinula chloropus'' |
* [[Tikichu]] ''Gallinula chloropus'' |
||
* [[Likichu]] ''Vanellus resplendens'' |
* [[Likichu]] ''Vanellus resplendens'' |
||
* [[Tuturiru]] ''Phleocryptes melanops'' |
* [[Tuturiru]] ''Phleocryptes melanops'' |
||
* [[Pariwana]] ''Phoenicopterus ruber'' |
* [[Pariwana]] ''Phoenicopterus ruber'' |
||
* ''Sicalis uropygialis'' |
* ''Sicalis uropygialis'' |
||
Siq'i 369: | Siq'i 369: | ||
* [[alqamari|allqamari]] ''Phalcoboenus megalopterus'' |
* [[alqamari|allqamari]] ''Phalcoboenus megalopterus'' |
||
* [[chiwanku]] icha ch'iwanku ''Turdus chiguanco'' |
* [[chiwanku]] icha ch'iwanku ''Turdus chiguanco'' |
||
* [[pasupakuy]] icha ch'iwanku ''Turdus albicollis'' |
* [[pasupakuy]] icha ch'iwanku ''Turdus albicollis'' |
||
* [[puku puku]] |
* [[puku puku]] |
||
* [[hak'akllu]] ''Colaptes rupicola'' |
* [[hak'akllu]] ''Colaptes rupicola'' |
||
Siq'i 375: | Siq'i 375: | ||
* [[anka]] ''Geranoaetus melanoleucus'' |
* [[anka]] ''Geranoaetus melanoleucus'' |
||
* [[qiwlla]] ''Laridae'' |
* [[qiwlla]] ''Laridae'' |
||
* [[ch'ayña]] ''Carduelis magellanica'' |
* [[ch'ayña]] ''Carduelis magellanica'' |
||
'''[[Yaku]] [[pisqu]]kuna:''' |
'''[[Yaku]] [[pisqu]]kuna:''' |
||
[[Rikcha:Puna Ibis.jpg|thumb|right|200px|[[ch'uwankira]] ''Plegades ridgwayi'']] |
[[Rikcha:Puna Ibis.jpg|thumb|right|200px|[[ch'uwankira]] ''Plegades ridgwayi'']] |
||
* [[Chuqa pisqu|chuqa]] ''Fulica'' |
* [[Chuqa pisqu|chuqa]] ''Fulica'' |
||
* [[ch'uwankira]] icha yanawiku ''Plegades ridgwayi'' |
* [[ch'uwankira]] icha yanawiku ''Plegades ridgwayi'' |
||
* [[pariwana]] |
* [[pariwana]] |
||
Siq'i 394: | Siq'i 394: | ||
'''[[Suchuq]]kuna:''' |
'''[[Suchuq]]kuna:''' |
||
* [[Mach'aqway]] ''subordo Serpentes'' |
* [[Mach'aqway]] ''subordo Serpentes'' |
||
* [[qaraywa]] ''subordo Sauria'' |
* [[qaraywa]] ''subordo Sauria'' |
||
'''[[Challwa]]kuna:''' |
'''[[Challwa]]kuna:''' |
||
Siq'i 481: | Siq'i 481: | ||
== Wiñay kawsay == |
== Wiñay kawsay == |
||
[[Rikcha:Templo del Sol Titicaca.jpg|thumb|right|200px|[[Titiqaqa wat'a]]pi inti yupaychana wasi]] |
[[Rikcha:Templo del Sol Titicaca.jpg|thumb|right|200px|[[Titiqaqa wat'a]]pi inti yupaychana wasi]] |
||
* [[Manqu Qhapaq]] / [[Mama Uqllu]] |
* [[Manqu Qhapaq]] / [[Mama Uqllu]] |
||
* [[Sinchi Ruqa]] |
* [[Sinchi Ruqa]] |
||
* [[Antisuyu]] |
* [[Antisuyu]] |
||
Siq'i 516: | Siq'i 516: | ||
|align="right" | - |
|align="right" | - |
||
|align="right" |0,1 |
|align="right" |0,1 |
||
|- |
|- |
||
|} |
|} |
||
Siq'i 729: | Siq'i 728: | ||
<small> /2 Indihina simi: [[qhichwa simi]], [[aymara simi]], [[ashaninka simi]] icha huk indihina simi (mana hawa simi)</small> |
<small> /2 Indihina simi: [[qhichwa simi]], [[aymara simi]], [[ashaninka simi]] icha huk indihina simi (mana hawa simi)</small> |
||
<small> Pukyu: |
<small> Pukyu:<ref name = "[http://www.inei.gob.pe]" /> </small> |
||
[[Rikcha:Uros Artesanía1 lou.jpg|thumb|right|200px|Karu puriy ([[Uru wat'akuna]])]] |
[[Rikcha:Uros Artesanía1 lou.jpg|thumb|right|200px|Karu puriy ([[Uru wat'akuna]])]] |
||
Siq'i 740: | Siq'i 739: | ||
* [[Pandilla Puneña]] |
* [[Pandilla Puneña]] |
||
'''[[Kallawaya pruwinsya]]pi [[tusuy]]kuna''': |
'''[[Kallawaya pruwinsya]]pi [[tusuy]]kuna''': |
||
* [[Unkaku]] |
* [[Unkaku]] |
||
* [[Walaychu]] |
* [[Walaychu]] |
||
* [[Kallawaya tusuy|Kallawaya]] |
* [[Kallawaya tusuy|Kallawaya]] |
||
* [[Wiphala]] |
* [[Wiphala]] |
||
* [[Puli-Puli]] |
* [[Puli-Puli]] |
||
* [[Asachu]] |
* [[Asachu]] |
||
* [[Allpaqiru]] |
* [[Allpaqiru]] |
||
* [[Qhaswa]] |
* [[Qhaswa]] |
||
Siq'i 759: | Siq'i 758: | ||
* [[Amantani]] |
* [[Amantani]] |
||
* [[Kapachika]] |
* [[Kapachika]] |
||
* [[Sillustani]] ([[chullpa]]kuna) |
* [[Sillustani]] ([[chullpa]]kuna) |
||
* [[Allinqhapaq]] 5.780 m |
* [[Allinqhapaq]] 5.780 m |
||
* [[Jisk'airumuqu]] |
* [[Jisk'airumuqu]] |
||
Siq'i 772: | Siq'i 771: | ||
:* [[Universidad San Carlos]] |
:* [[Universidad San Carlos]] |
||
:* [[Universidad Peruana Union]] |
:* [[Universidad Peruana Union]] |
||
:* [[Universidad Los Ángeles de Chimbote - Centro Académico]] |
:* [[Universidad Los Ángeles de Chimbote - Centro Académico]] |
||
== Apaykachana == |
== Apaykachana == |
||
Siq'i 792: | Siq'i 791: | ||
== Hawa t'inkikuna == |
== Hawa t'inkikuna == |
||
* [http://media.peru.info/mapas/puno.jpg Saywitu: Punu suyu] |
* [http://media.peru.info/mapas/puno.jpg Saywitu: Punu suyu] |
||
* [http://bvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/tesis/proeib/Tesis_Yanet_Tapia.pdf bvirtual.proeibandes.org/ Yanet Tapia: ''Estrategias metodológicas de enseñanza y uso de lenguas en docentes de escuelas EBI en el distrito de Mañazo, Puno''] (kastilla simi; Qhichwa simipi pisichaynin: p. |
* [http://bvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/tesis/proeib/Tesis_Yanet_Tapia.pdf bvirtual.proeibandes.org/ Yanet Tapia: ''Estrategias metodológicas de enseñanza y uso de lenguas en docentes de escuelas EBI en el distrito de Mañazo, Puno''] (kastilla simi; Qhichwa simipi pisichaynin: p. 153 - 157) |
||
* [http://www.puebloindio.org/CISA/Manifiesto_de_Taquile.htm Manifiesto de Taquile] (Kastilla simipi) |
* [http://www.puebloindio.org/CISA/Manifiesto_de_Taquile.htm Manifiesto de Taquile] (Kastilla simipi) |
||
Siq'i 801: | Siq'i 800: | ||
[[Katiguriya:Suyu (Piruw)]] |
[[Katiguriya:Suyu (Piruw)]] |
||
[[Katiguriya:Punu suyu|!]] |
[[Katiguriya:Punu suyu|!]] |
||
[[Katiguriya:Afrika]] |
|||
[[ay:Punu jach'a suyu]] |
[[ay:Punu jach'a suyu]] |
03:56 9 hun 2012-pa llamk'apusqan
| ||
---|---|---|
Uru wat'akuna, Titiqaqa qucha (Punu suyu, Piruw) | ||
Saywitu | Wallqanqa | |
Unancha | ||
. | ||
Mama llaqta | Piruw | |
Tinkurachina siwikuna | 13º00´00"S; 68º58´35"W - 71º06´46"W | |
Uma llaqta | Punu | |
Pruwinsyakuna | 13 | |
Distritukuna | 108 | |
Simikuna | qhichwa simi, kastilla simi, aymara simi | |
Runakuna | 1.268.441 (inei 2007) | |
Runa ñit'inakuy | 16,79 runa / km² | |
Hallka k'iti kanchar | 72.382,25 km² | |
Hanaq kay | Punu: 3.827 m | |
Kamasqa wat'a | 26 ñiqin ayriway killapi 1822 watapi | |
Kuraka | Pablo Fuentes Guzmán | |
Karu rimay yupay | 051 | |
Pacha suyu | UTC-5 | |
Qhichwa simipi llika tiyanan | ||
Aymara simipi llika tiyanan | ||
Kastilla simipi llika tiyanan | regionpuno.gob.pe | |
Punu suyu nisqaqa (aymara simipi: Punu jach'a suyu; kastilla simipi: Departamento de Puno) Piruw mama llaqtapi huk suyum . Uma llaqtanqa Punu llaqtam.
Allpa saywachi
- Amachasqa sallqa suyukuna: Bahuaja-Sonene mamallaqta parki - Titiqaqa mama llaqta risirwa - Aymara-Lupaka risirwa suyu
- Mayukuna: Huchusuma mayu - Illawi mayu - Lampa mayu - Pukara mayu - Quwata mayu - Ramis mayu - Such'i mayu - San Gabán mayu - Wankani mayu; Kallawaya pruwinsyapi: Makusani mayu - Ayapata mayu - Ayuyani mayu; Melgar pruwinsyapi: Nuñuwa mayu - Q'urawiña mayu (Río Corahuiña)
- Q'asakuna: Krus Laqa (4.850 msnm) - Sipitlaqa (4.800 msnm) (Chukuwitu llaqtapi) - Iskay Krus (4.800 msnm) (San Antonio de Putina llaqtapi); Susuyu (4.375 msnm) (Kallawaya Puwirtu Punu).
- Quchakuna: Arapa qucha - Chakchura qucha - Lagunillas qucha - Lurisquta - Pukaqucha - Saqa qucha - Sara qucha - Suchi qucha - Suytuqucha - Titiqaqa qucha - Umayu qucha; Kallawaya pruwinsyapi: Q'umir umiña qucha - Chunkara qucha - Ururillu qucha (Ururillu distritupi) - Janq'uquta (Janjojota) (Ururillu distritupi)
- Wat'akuna:
- Titiqaqa quchapi: Amantani - Chilata - Chirita nº 1 - Chirita nº 2 - - Istiwis - Intika - Qipata - Sutu wat'a - Suwasi - Tikunata wat'a - Titiqaqa wat'a - Uru wat'akuna - Ustuti
- Wiñaymarka quchapi: Sikaya - Luti - Qawana - Patawata - Yuspiki
- Yaqa wat'akuna: Chukuwitu yaqa wat'a - Kapachika - Qupaqhawana yaqa wat'a - Wat'a yaqa wat'a - Wat'asani yaqa wat'a
Urqukuna
Suti | Hanaq kay (~) | Tiyakuynin |
Achasiri | 4.950 m | Kallawaya pruwinsya |
Allinqhapaq | 5.780 m | Kallawaya pruwinsya |
Ananiya | 5.853 m | Putina pruwinsya |
Ariquma | - m | Kallawaya pruwinsya |
Chapi rit'i urqu | 5.400 m | Putina pruwinsya |
Charantaña rit'i urqu | 5.200 m | Melgar pruwinsya, Nuñuwa distritu |
Chihik'apaq | 5.650 m | Kallawaya pruwinsya |
Chimpulla | 5.489 m | Melgar pruwinsya, Santa Rosa distritu, Qusqu suyu, K'anas pruwinsya, Layu distritu |
Chuqñaquta rit'i urqu | 4.683 m ? 5.800 m ? | Putina pruwinsya |
Hatun Palumani | 5.730 m | Putina pruwinsya |
Hatun Sallqa rit'i urqu | 5.200 m | Nuñuwa distritu |
Ichhuqullu rit'i urqu | 5.423 m | Putina pruwinsya |
Jorge Chávez rit'i urqu | +5.200 m | Putina pruwinsya |
Jurwari rit'i urqu | +5.200 m | Putina pruwinsya |
Kallihun | 5.827 m | Putina pruwinsya |
Kalihun | 5.350 m | Sandia pruwinsya |
Jarupata rit'i urqu | 5.432 m | Nuñuwa distritu |
Kawalluni rit'i urqu | +5.400 m | Putina pruwinsya |
Khunurana | +5.200 m | Santa Rosa distritu |
Kunka rit'i urqu | +5.200 m | Melgar pruwinsya, Santa Rosa distritu, Qusqu suyu, K'anas pruwinsya, Layu distritu |
Kunakunka rit'i urqu | +5.000 m | Putina pruwinsya |
K'anta q'asa | 5.300 m | Nuñuwa distritu |
Lawaña rit'i urqu | 5.300 m | Nuñuwa distritu |
Lusujucha rit'i urqu | +5.200 m | Putina pruwinsya |
Lluqisa | 5.100 m | Kallawaya pruwinsya |
Muskaya | 5.400 m | Melgar pruwinsya, Nuñuwa distritu, Qusqu suyu, K'anas pruwinsya, Layu distritu, Qanchi pruwinsya, Marankani distritu |
Ñakariya rit'i urqu | 5.360 m | Putina pruwinsya, Sandia pruwinsya |
Pumanuta rit'i urqu | 5.516 m | Nuñuwa distritu |
Qillma rit'i urqu | 5.448 m | Nuñuwa distritu |
Qinamari | 5.438 m | Kallawaya pruwinsya |
Rit'i Urmasqa rit'i urqu | +5.200 m | Putina pruwinsya |
Rit'ipata rit'i urqu | 5.350 m | Sandia pruwinsya |
Sachapata rit'i urqu | 5.432 m | Nuñuwa distritu |
Salluyu rit'i urqu | 5.999 m | Putina pruwinsya, Sina distritu; Buliwyapipas |
San Andrés rit'i urqu | +5.200 m | Putina pruwinsya |
Sapunuta rit'i urqu | 5.200 m | Nuñuwa distritu |
Santa Juana | +5.200 m | Nuñuwa distritu, Santa Rosa distritu |
Surapata rit'i urqu | 5.324 m | Putina pruwinsya |
Tulallipiña rit'i urqu | 5.200 m | Nuñuwa distritu |
Wilaquta rit'i urqu | 5.179 m | Sandia pruwinsya |
Wisk'achani rit'i urqu | - m | Putina pruwinsya |
Wisk'achani | - m | Wankani pruwinsya |
Yanaqaqa | 5.143 m m | - |
Yuraq Unu | - m | - |
Yana Quchilla | 5.443 m | Melgar pruwinsya, Santa Rosa distritu (saywa: Punu / Qusqu); Willkanuta walla / Raya walla |
Yurakuna
- Sillu-sillu Alchemilla pinnata
- Ch'ihi Agrostis breviculmis
- Garbasillu Astragalus garbancillus (Garbancillo)
- Yarita Azorella yareta
- Willma cebadilla Bromus lanatus
- Bromus unioloides (Cebadilla)
- Sura-sura Calamagrostis heterophyla
- Mula pastu Calamagrostis rigida
- Waylla ichhu Calamagrostis sp.
- Ñapha pastu Calamagrostis vicunarum (Crespillo)
- Kunkuna, champa icha kunkush Distichia muscoides
- Awha-awha icha quwi mirachi Erodium sp. (Amor chico)
- Ch'illiwa Festuca dolichophylla
- Unu jallu icha aya phallcha Gentiana peruviana
- Uhutilla Geranium sp.
- Hununcara Gnaphalium sp.
- Pilli plateado Gomphrena sp.
- Huk'uchaq chupan Hordeum muticum (Cola de ratón)
- Pilli-pilli Hypochoeris sp.
- Hunquillo Juncus sp.
- Mula pilli Liabum ovatum
- Lucilia aretioides (Pasto estrella)
- Muhlenbergia ligularis (Grama dulce)
- Llapha icha ñapha pastu Muhlenbergia peruviana
- Plantago sp. (Llantén)
- Ch'akí llantin Plantago monticola
- Q'achu Poa sp.
- Poa candamoana (Grama)
- Tuturilla Scirpus rigidus (Totorilla)
- Ichhu Stipa ichu
- Layu Trifolium peruvianun
- Phusa-phusa Valeriana
- ñuñu-ñuñu
- yawar ch'unqa Oenothera
- pinku punku
- San Pedro Sasawi
- wamanlipa Senecio caementarius
- wirwina verbena
- ñukch'u salvia
- q'illu t'ika Calendula officinalis
- hinchu-hinchu
- ch'iri-ch'iri Grindelia boliviana
- sillu-sillu genus Alchemilla
- uhutilla
- saqarara Plantago major
- payqu Chenopodium ambrosioides
- qhanachu
Uywakuna
Ururillu quchapiqa, Melgar pruwinsyapi, kay pisqu layakunam kawsanku:[1]
-
Ch'inqu Lessonia oreas
-
Tiwtinku Tringa melanoleuca
-
Pichinku Zonotrichia capensis
-
Yuraq waqar Egretta thula
-
Likichu Vanellus resplendens
-
Tuturiru Phleocryptes melanops
-
Puka pariwana: Phoenicopterus ruber
- Maraq-maraq Plegadis ridgwayi
- Chuqa: Fulica americana
- Ajoya Fulica gigantea
- Puna pili Anas versicolor
- Lophonetta specularioides = Anas specularoides (kastilla simipi: pato cordillerano)
- Puka pili Anas cyanoptera
- Yuraq waqar Egretta thula
- Sutru Anas flavirostris
- K'ili ("Kele") Centropelma microptera = Rollandia microptera
- Ch'inqu Lessonia oreas
- Q'upu Oxyura ferruginea
- Tiwtinku Tringa melanoleuca
- Chulpurunku Rollandia rolland
- Urin alqamari Phalcoboenus albogularis
- Puna qiwlla Larus serranus
- Pichinku Zonotrichia capensis
- Uywantullu Podiceps occipitalis
- Tikichu Gallinula chloropus
- Likichu Vanellus resplendens
- Tuturiru Phleocryptes melanops
- Pariwana Phoenicopterus ruber
- Sicalis uropygialis
Hukkunapas Punu suyupi:
- liq'ichu, likiliki icha liqli Vanellus resplendes
- phicilanka
- q'illu pisqu
- k'ilinchu (= K'illichu ?)
- qhuruqutu
- allqamari Phalcoboenus megalopterus
- chiwanku icha ch'iwanku Turdus chiguanco
- pasupakuy icha ch'iwanku Turdus albicollis
- puku puku
- hak'akllu Colaptes rupicola
- michi-michi
- anka Geranoaetus melanoleucus
- qiwlla Laridae
- ch'ayña Carduelis magellanica
- chuqa Fulica
- ch'uwankira icha yanawiku Plegades ridgwayi
- pariwana
- Mach'aqway subordo Serpentes
- qaraywa subordo Sauria
Pulitika Rakiy
Chunka kimsayuq pruwinsyanmi kan:
Pruwinsya | Runakuna(2007)[2] | Uma llaqta | Kuraka |
---|---|---|---|
Asankaru | 136.829 | Asankaru | Ruben Pachari Inofuente |
Kallawaya | 73.946 | Makusani | Nancy Rossel Angles |
Chukuwitu | 126.259 | Chulli | Eugenio Barbaito Constanza |
Qullaw | 81.059 | Illawi | Fortunato Calli Incacutipa |
Wankani | 69.522 | Wankani | Alex Gómez Pacoricona |
Lampa | 48.223 | Lampa | Ciriaco Isidro Diaz Arestegui |
Melgar | 74.735 | Ayawiri | Bernardo Natividad Meza Alvarez |
Muhu | 27.819 | Muhu | Randolfo Mamani Aracayo |
Punu | 229.236 | Punu | Luis Butron Castillo |
San Antonio de Putina | 50.490 | Putina | Alex Max Sullca Caceres |
Sandia | 62.147 | Sandia | Angel Mario Quispe Quispe |
San Ruman | 240.776 | Hullaqa | David Maximiliano Mamani Paricahua |
Yunkuyu | 47.400 | Yunkuyu | Juan Huanca Coarita |
Wiñay kawsay
- Manqu Qhapaq / Mama Uqllu
- Sinchi Ruqa
- Antisuyu
- Kallawaya (Kallawaya pruwinsyapi, Sandia pruwinsyapipas)
Runakuna
2005 watapiqa Punu suyupi 1.245.508 runakunam kawsachkanku.
Simikuna
Punu suyupiqa Qusqu-Qullaw runasimita, kastilla simita, aymara simita rimanku.[3]
Simi | Rimaqkuna 2004 (%) | Rimaqkuna 2009 (%) |
---|---|---|
Qhichwa simi | 39,2 | 38,7 |
Aymara simi | 27,9 | 25,9 |
Kastilla simi | 32,9 | 35,4 |
Huk simi | - | 0,1 |
1993 watapi
Kay pruwinsyakunapi aswanta qhichwa simitam rimanku 1993 watapi: Kallawaya (88,1%), Lampa (85,0%), Asankaru (83,3%), Melgar (76,9%).
Kay pruwinsyakunapi aswanta huk indihina simitam (aswanta aymara simitam) rimanku 1993 watapi: Muhu (87,2%), Yunkuyu (82,5%), Chukuwitu (81,2%), Qullaw (80,9%), Wankani (60,2%).
San Ruman pruwinsyapiqa aswanta kastilla simitam rimanku (45,1%) 1993 watapi.
Pruwinsya | Kastilla simita rimaqkuna (%) | Qhichwa simita rimaqkuna (%) | Huk indihina simita rimaqkuna | Hawa simita rimaqkuna |
---|---|---|---|---|
Llapan | 23,5 | 43,5 | 33,0 | 0,0 |
Asankaru | 15,4 | 83,3 | 1,3 | 0,0 |
Kallawaya | 10,9 | 88,1 | 1,0 | 0,0 |
Chukuwitu | 18,0 | 0,8 | 81,2 | 0,0 |
Qullaw | 17,8 | 1,3 | 80,9 | 0,0 |
Wankani | 10,4 | 29,4 | 60,2 | 0,0 |
Lampa | 14,7 | 85,0 | 0,3 | 0,0 |
Melgar | 21,7 | 76,9 | 1,4 | 0,0 |
Muhu | 11,6 | 1,2 | 87,2 | 0,0 |
Punu | 33,4 | 32,8 | 33,8 | 0,0 |
San Antonio de Putina | 15,7 | 71,0 | 13,3 | 0,0 |
Sandia | 12,6 | 73,6 | 13,8 | 0,0 |
San Román | 45,1 | 44,6 | 10,2 | 0,1 |
Yunkuyu | 16,8 | 0,6 | 82,5 | 0,1 |
Pukyu: www1.inei.gob.pe
Kunan
Kay llaqtakunapi aswanta aymara simitam rimanku:
Kay llaqtakunapi aswanta qhichwa simitam rimanku:
- Pawqarqulla, Hatunqulla, Sillustani, Kapachika yaqa wat'a, Intika, Amantani, Hullaqa, Pukara, Ayawiri, Lampa, Asankaru, Makusani, Sandia.
Pruwinsya | Kastilla simita rimaqkuna /1 | % | Indihina simita rimaqkuna /1, /2 | % |
---|---|---|---|---|
Asankaru | 21,686 | 17.7 | 100,903 | 82.2 |
Kallawaya | 9,308 | 14.4 | 55,411 | 85.6 |
Chukuwitu | 29,308 | 25.7 | 84,606 | 74.2 |
Qullaw | 15,993 | 21.5 | 58,306 | 78.4 |
Wankani | 9,312 | 14.7 | 53,989 | 85.2 |
Lampa | 10,502 | 24.0 | 33,192 | 75.8 |
Melgar | 18,940 | 28.3 | 47,929 | 71.6 |
Muhu | 3,275 | 12.9 | 22,081 | 87.0 |
Punu | 93,228 | 44.5 | 115,510 | 55.1 |
San Antonio de Putina | 12,856 | 28.5 | 32,206 | 71.4 |
Sandia | 18,904 | 34.0 | 36,586 | 65.9 |
San Román | 130,888 | 60.1 | 86,527 | 39.8 |
Yunkuyu | 12,991 | 29.9 | 30,439 | 70.0 |
Llapan | 387,191 | 33.8 | 757,685 | 66.1 |
/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata
/2 Indihina simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk indihina simi (mana hawa simi)
Pukyu:[2]
Raymikuna
Tusuy
Kallawaya pruwinsyapi tusuykuna:
Karu puriy
Punu suyupitaq Titiqaqa qucha, hinaspa Sillustanipi chullpakuna kan.
- Titiqaqa qucha
- Uru wat'akuna
- Intika
- Amantani
- Kapachika
- Sillustani (chullpakuna)
- Allinqhapaq 5.780 m
- Jisk'airumuqu
- Istiwis wat'a
Yachachiy
- Wawa wasikuna : 423
- Huch'uy yachay wasikuna: 1.897
- Chawpi yachay wasikuna: 468
- Yachay sunturkuna
Apaykachana
Suyupi paqarisqa
Kaypipas qhaway
Pukyukuna
- ↑ Sallqa uywakuna, Punu pdf (kastilla simi), r. 13: Ururillu qucha, Melgar
- ↑ 2,0 2,1 www.inei.gob.pe
- ↑ www1.inei.gob.pe (kastilla simi)
- www.encolombia.com
- www.ign.gob.pe / Instituto Geográfico Nacional
- www.minem.gob.pe
- * Evaluación, recuperación y conservación dl germoplasma de la alpaca raza suri color (Nuñoa - Melgar - Puno pdf
Hawa t'inkikuna
- Saywitu: Punu suyu
- bvirtual.proeibandes.org/ Yanet Tapia: Estrategias metodológicas de enseñanza y uso de lenguas en docentes de escuelas EBI en el distrito de Mañazo, Puno (kastilla simi; Qhichwa simipi pisichaynin: p. 153 - 157)
- Manifiesto de Taquile (Kastilla simipi)
Suyukuna (Piruw) | ||
---|---|---|
Amarumayu · Anqash · Apurimaq · Ariqipa · Ayakuchu · Ika · Kashamarka · Lampalliqi · Lima · Luritu · Mayutata · Muqiwa · Pasqu · Piwra · Punu · Qispi Kay · Qusqu · San Martín · Sunin · Taqna · Tumpis · Ukayali · Wankawillka · Wanuku |