Qusqu suyu nisqapaq musuqchasqapura wakin kaynin

Wikipediamanta
Contenido eliminado Contenido añadido
CaTi0604 (rimanakuy | llamk'apusqakuna)
aSin resumen de edición
Sin resumen de edición
Siq'i 75: Siq'i 75:
=== Hatun urqukuna ===
=== Hatun urqukuna ===
[[Rikcha:Sacsarayoc Cusco Peru.jpg|thumb|left|160px|[[Saksarayuq]]]]
[[Rikcha:Sacsarayoc Cusco Peru.jpg|thumb|left|160px|[[Saksarayuq]]]]
[[Rikcha:Trekking Ausangate Circuit - Kampeerplaats Japata.jpg|thumb|left|160px|Awsanqati]]
[[Rikcha:Ausangate.jpg|thumb|left|160px|Awsanqati]]
{| class={{tablabonita}}
{| class={{tablabonita}}
|-
|-

23:32 9 ukt 2011-pa llamk'apusqan

Qusqu suyu
Qusqu jach'a suyu
Departamento del Cusco
Saywitu Wallqanqa
Piruwpi Qusqu saywitu
Piruwpi Qusqu saywitu
Unancha
Qusqu llaqtap unanchan
Qusqu llaqtap unanchan
.
Mama llaqta Piruw
Tinkurachina siwikuna 11º 13´19" S,
72º 59´52" y 73º 57´ 45" W
Pruwinsyakuna 13
Distritukuna 108
Uma llaqta Qusqu
Simikuna qhichwa simi, kastilla simi
Runakuna 1.216.168 (2007 watapi)
Runa ñit'inakuy 16,79 runa / km²
Hallka k'iti kanchar 72.104,41 km²
Hanaq kay 6.372 m (Awsanqati (max.)
Kamasqa wata 18 ñiqin ayriway killapi 1822 watapi
Umalliq Hugo Gonzáles Sayán
Karu rimay yupay +84
Pacha suyu UTC-5
Qhichwa simipi llika tiyanan
Kastilla simipi llika tiyanan regioncusco.gob.pe
Qusqu suyup wamaninkuna

Qusqu suyu (aymara simipi: Qusqu jach'a suyu; kastilla simipi: Departamento del Cusco) nisqaqa Piruw mama llaqtapi huk suyum. Uma llaqtanqa Qusqu llaqtam.

Allpa saywachi

Qusqumanta Punukama khillay ñan, Raya q'asapi (4.321 m)

Hatun urqukuna

Saksarayuq
Awsanqati
Urqu Hanaq kay Walla Pruwinsya Distritu
Awsanqati 6.372 m Willkanuta Qispiqanchi
Qanchi
Uqunqati
Pitumarka
Sallqantay 6.271 m Willkapampa Urupampa
Urupampa
Killapampa
Anta
Machu Pikchu
Ullantaytampu
Santa Teresa
Limatampu
Qullpa Ananta 6.110 m Willkanuta Qispiqanchi Uqunqati
Chumpi urqu 6.106 m Willkanuta Qispiqanchi
Qispiqanchi
Qanchi
Uqunqati
Markapata
Pitumarka
Alqamarinayuq 6.102 m Willkanuta Qispiqanchi Uqunqati
Hatun Uma 6.093 m Willkanuta Qispiqanchi
Qanchi
Uqunqati
Pitumarka
Amruqa 6.049 Willkanuta Qispiqanchi
Qanchi
Markapata
Pitumarka
Saksarayuq 5.996 Willkapampa Killapampa Santa Teresa
Willka Wiqi 5.682 m Willkapampa Killapampa
Urupampa
Wayupata
Ullantaytampu

Hatun mayukuna purimuq mayukunawan

Willkamayu
Apurimaq mayu Willkamayu Pilupata mayu Markapata mayu
Kachimayu Willkamayu Mayutata Arasa mayu
Liwitaka mayu Yanatili mayu Q'irus mayu Nusinisqatu mayu
Wililli Yawiru Paluma Kamanti mayu
Santu Tumas mayu Mapachu mayu Tunu mayu Asulmayu
Pampakuna mayu Timpya mayu . Suqapata mayu
Willawirhin mayu Kamisiya mayu . .
Chirumpiari mayu Picha mayu . .
Pichari mayu . . .

Pukyu: CTAR CUSCO - GRPPDI

Hatun quchakuna

Siwinaqucha, Chiqakupi distritu
Qucha Pruwinsya Distritu Hanaq kay km²
Siwinaqucha Qanchi Chiqakupi 4.865 m 265.40
Pumaqanchi Aqumayu Pumaqanchi 3.660 m 276,70
Lankilayu K'anas Lanki 3.960 m 477,70
Asnaqucha Aqumayu Musuqllaqta 3.760 m 33,00
Pampamarka qucha K'anas Pampamarka 3.800 m 76.50
Machuqucha Chumpiwillka Santu Tumas 4.675 m 95.20
Lukri qucha Qispiqanchi Lukri 3.170 m
Wakarpay Qispiqanchi Lukri 3.170 m
Urqus qucha Qispiqanchi Urqus 3.180 m
Waypu qucha Urupampa Chinchiru
Piuray qucha Urupampa Chinchiru
Aqupiya qucha Aqumayu

Yurakuna

Uywakuna

Tunki

Qusqu suyupiqa kay pisqukunam [1] kawsanku:

Pulitika Rakiy

Chunka kimsayuq pruwinsyanmi kan.

Pruwinsya Runakuna (2007) [2] Uma llaqta
Anta 54.828 Anta
Aqumayu 27.357 Aqumayu
Chumpiwillka 75.585 Santu Tumas
K'anas 38.293 Yanawqa
Khallka 65.407 Khallka
Kiskachay 62.698 Yawri
Killapampa 166.833 Killapampa
Paruru 30.939 Paruru
Pawqartampu 45.877 Pawqartampu
Qanchi 96.937 Sikuwani
Qispiqanchi 82.173 Urqus
Qusqu 367.791 Qusqu
Urupampa 56.685 Urupampa

Runakuna

Qusqu suyupiqa Amarakaeri, Ashaninka, Machiqinqa, Piru runa, Qhichwa runakunam tiyanku.

Simikuna

Qhapaq qillqasqa: Qusqu suyupi rimaykuna

Qusqu suyupiqa aswanta runasimitam, kastilla simitam rimanku.[3]

Simi Rimaqkuna 2004 (%) Rimaqkuna 2009 (%)
Qhichwa simi 54,5 54,3
Indihina simi /1 4,1 0,2
Kastilla simi 41,1 45,2
Hukkuna /2 0,3 0,3

/1 aymara simi huk indihina simipas

/2 inlish simi, purtuyis simi, huk hawa simi, ruqt'u runakuna


Qusqu suyupiqa Qusqu-Qullaw runasimitam rimanku.

Pruwinsya Kastilla simita rimaqkuna /1 % Indihina simita rimaqkuna /1, /2 %
Anta 13,972 28.2 35,442 71.5
Aqumayu 2,813 11.7 21,140 88.1
Chumpiwillka 5,377 8.1 60,690 91.7
K'anas 2,563 7.6 31,154 92.3
Khallka 16,925 29.0 41,285 70.7
Kiskachay 16,457 29.5 39,248 70.4
Killapampa 75,657 51.1 72,004 48.6
Paruru 1,965 7.2 25,378 92.7
Pawqartampu 5,185 13.2 34,060 86.6
Qanchi 34,765 39.9 52,288 60.0
Qispiqanchi 17,242 23.9 54,820 76.0
Qusqu 269,619 80.3 64,355 19.2
Urupampa 23,379 45.7 26,908 52.6
Llapan 485,919 46.3 558,772 53.3

/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata

/2 Indihina simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk indihina simi (mana hawa simi)

Pukyu: [4]

Karu puriy

Huk karu purinakuna, karu purina mawk'a wasichasqakuna :

Saksaywaman
Tampumach'ay
K'anamarka
Willkamayu
Ullantaytampu
P'isaq

Raymikuna

Inti raymi Saksaywaman, Qusqu
Quyllur rit'i

Tusuy

Yachachiy

Suyupi paqarisqa

Rikcha:Tambowaqso.jpg
Bernardo Tambohuacso
María Sumire

Qillqaqkuna:

Pulitikukuna:

Musiku

Apaykachana

Kaypipas qhaway

Pukyukuna

  1. Sinru qillqa: Wakarpay quchapi pisqukuna (Qhichwa simipi, inlish simipi, kastilla simipi, latin simipi)
  2. www.inei.gob.pe
  3. www1.inei.gob.pe (kastilla simi)
  4. www.inei.gob.pe/ (2007)

Hawa t'inkikuna

Churupampa – Piluta hayt'aq warmikuna

Wallqanqa (Qusqu) Qusqu suyu Unancha (Qusqu)
Uma llaqta: Qusqu
Puruwinsiyakuna: AntaAqumayuK'anasKhallkaKiskachayKillapampaParuruPawqartampuQanchiQispiqanchiQusquUrupampa
Amachasqa sallqa suyukuna: Machiqinqa ayllu llaqta risirwaMachu Pikchu willkachasqa ñawpa suyuManu mamallaqta parkiMegantoni mamallaqta willkachasqaUtishi mamallaqta parki
Urqukuna: AkichwaAlqamarinayuqAmruqaAnqasquchaApu QañakwayApuy PadreyocAwsanqatiAwsanqati (Sayapata)AyakachiBonantaChakiriyuqChawpimayuChikunChimpullaChinchinaChuqisapraChukitakarpuChumpiCh'uñunaGrau‎HalanikunaHalanqumaHapu PuntaHatun AllpapataHatun UmaHatunkampaHatunñanu PuntaIskina IskupitaniKampallaKimsachataKisuq'ipinaKiswarKunkaKuntur IkiñaKunturqutaKunturwachanaMarkuniMilluMuskayaMuyuqNinaparaquPachantaPadreyocPalkayPantaPantipataPitusiray‎Puka PukaPuka PuntaPumanutaPumasilluPumawank'aQ'umirquchaQallanqatiQhapaqsayaQillqa (Qusqu)Qiluqanuqa‎ • Qullpa AnantaQullqiQullqip'unquQuriwayrachinaQuyllurpuñunaQuysupakanaSaksarayuqSallqantaySallqantay (Qispiqanchi)San BraulioSanta KatalinaSasawiniSawasiraySinaqaraSuqchupampa SurayTakusiriTukarwayUqhupampaWalawantayWamantayWaqay WillkaWasaquchaWayanayWaykintaniWayna PikchuWayruru PunkuWila JaqhiWillka WiqiWisk'achaniYanaqaqaYana UrquYayamari - Wallakuna: Willkanuta wallaWillkapampa wallaRaya wallaUrupampa walla
Quchakuna: Amayani quchaAqupiya quchaAsnaquchaLankilayuLukri quchaPampamarka quchaPichqaquchaPiuray quchaPumaqanchi quchaQ'illuquchaSinkrinaquchaSiwinaquchaUrqus quchaWakarpayWaypu quchaYanaqucha
Mayukuna: Apurimaq mayuInampari mayuPinchimurumayuWillkamayu
Runa llaqtakuna: AmarakaeriAshaninkaK'anaMachiqinqaPiruQhichwaQhichwaQ'irusYurakari
Qusqu suyupi rimaykuna: ashaninkaarawakaharakmbetkastillamachiqinqaqhichwa
Mawk'a llaqtakuna: ChinchiruChuqik'irawHuch'uy QusquMachu PikchuMurayMuyuqmarkaQ'inquQurikanchaRaqch'iRusaspataSaksaywamanTampumach'ayTarawasiTipunWamanmarkaWayna PikchuWillkapampaÑusta Hisp'ana
Wallqanqa (Piruw) Suyukuna (Piruw) Unancha (Piruw)
Amarumayu · Anqash · Apurimaq · Ariqipa · Ayakuchu · Ika · Kashamarka · Lampalliqi · Lima · Luritu · Mayutata · Muqiwa · Pasqu · Piwra · Punu · Qispi Kay · Qusqu · San Martín · Sunin · Taqna · Tumpis · Ukayali · Wankawillka · Wanuku
"https://qu.wikipedia.org/w/index.php?title=Qusqu_suyu&oldid=457033" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)