Ch'antasqa tuktuyuq rikch'aq ayllu nisqapaq musuqchasqapura wakin kaynin

Explorar historial interactivamente

← ñawpaq hukchasqa kaykuna Qatiq hukchasqa kaykunaman riy →

Contenido eliminado Contenido añadido

VisualWikitexto

En renglón

17:05 12 sit 2010-pa llamk'apusqan

Ch'antasqa tuktuyuq rikch'aq ayllu

Aster novi-belgii

Mit'an kamay

Regnum:	Plantae
Divisio:	Magnoliophyta
Classis:	Magnoliopsida
Ordo:	Asterales
Familia:	Asteraceae

Subfamilias

Ch'antasqa tuktuyuq rikch'aq ayllu (familia Compositae icha Asteraceae) nisqaqa huk yurakunap rikch'aq ayllunmi. Ch'antasqa tuktuyuq nisqap waytankunaqa achka ch'iñicha tuktuyuqmi, pila tuktuchakunam, qallu tuktuchakunapas.

Tuktuchankuna

Tuktuchakunaqa ch'ulla icha iskay yumanayuqmi, sapsilla pichqa raphimuyum. Wayta raphinkunaqa huñusqam. Akilla raphinkunataq manam kanchu icha suphu hinam, ruru phawananpaq. . Huklla sisa raphi muyum, huñusqam, kimsamanta pichqakama sisa raphim. Iskaynintin ruru raphintinqa ukhu tiyaqmi, iskaynintin suni aspiqchayuq.

Iskay layam tuktucha kan: pila tuktucha pichqa wach'illa kaq, qallu tuktucha iskaykinray kaq. Ch'antasqa tuktuyuq yurakunaqa pila tuktuchallayuq, qallu tuktuchallayuq icha iskaynintin laya tuktuchayuq.

Pila tuktuchap tuktu minuywari kay hinam: $\star K_{0-\infty }\;C_{[(5)}A_{(5)]}\;G_{\overline {(2)}}$

Qallu tuktuchap tuktu minuywari kay hinam: $\downarrow K_{0-\infty }\;C_{[(5)}A_{(5)]}\;G_{\overline {(2)}}$

Rurunqa ch'ulla muru wichq'asqa rurucham.

Rikch'aqkuna

Kaymi huk ch'antasqa tuktuyuq yurakuna:

warmi-warmi (Ageratum conyzoides)
marqhu (Ambrosia peruviana)
ahinhu (Artemisia absinthum)
ch'illka (genus Baccharis: Baccharis polyantha (Qusqu suyupi), Baccharis salicifolia (Qusqu suyupi, Buliwyapiwan), Baccharis prostata (Buliwyapi). Qhawariy, ch'illka nispa kaykunatapas ninku: Verbesina latisquemata, Fluorencia campestris)
- t'ula (Baccharis sp.)
- miyu-miyu (Baccharis coridifolia)
- kimsa inchu, kimsa k'uchu (Baccharis genistelloides)
- sach'a t'ula (Baccharis microphylla)
- tayanku (Baccharis odorata)
llawlli (Barnadesia horrida)
makacha (Bellis sp.)
muni (Bidens sp.)
q'illu t'ika, uchuq'aspa (Calendula officinalis)
chukirawa (Chuquiraga jussieui)
wamanpinta (Chuquiraga spinosa)
panti (Cosmos peucedanifolius)
misuka, misiku (Cosmos sp.)
phuña (Culcitium sp.)
- yuraq phuña (Culcitium canescens)
- puka phuña (Culcitium rufescens)
sankurima (Espeletia sp.)
ayapana (Eupatorium ayapana)
manka p'aki (Eupatorium sternbergianum)
sinki (Fluorencia tortuosa)
markhu (Franseria artemisioides, Artemisia arborescens)
wira-wira (Gnaphalium cheiranthifolium, Gnaphalium vira-vira)
q'itu-q'itu (Gnaphalium spicatum)
ch'iri-ch'iri (Grindelia boliviana)
qutu kiswar (Gynoxys sp.)
inti wayta, inti t'ika (Helianthus annuus)
taruka rinri (Hieracium herrerae), (Hieracium mandonii)
misk'i pilli (Hypochaeris andina GRISEB)
philli-philli, pilli-pilli (Hypochaeris sonchoides)
pilliyuyu (Lactuca sativa)
uchuylla p'anqa siya, waku, waska siya (Mikania cordifolia)
chinchir wayta (Mutisia hirsuta)
chinchirkuma (Mutisia hirsuta, Mutisia acuminata)
pillwis (Ophryosporus chilca)
sut'uma (Perezia spp.)
- qupa sut'uma (Perezia coerulescens)
- t'ika sut'uma (Perezia multiflora)
- china sut'uma (Perezia weberbaueri)
- urqu sut'uma (Perezia pinnatifida)
lakwas, llakhun (Polymnia sonchifolia)
killkiña (Porophyllum ruderale)
piki pichana (Schkuhria octoaristata)
kachalawa (Schkuhria pinnata, Schkuhria octoaristata)
waych'a (Senecio clivicolus)
mayu waych'a (Senecio brasiliensis)
wachuka (Senecio multidentatus)
chachaq'uma (Senecio nutans - ama chachakumawan pantaychu)
wira-wira (Senecio oudberkiaefolius)
maych'a (Senecio pseudotites)
chakampuka (Senecio rudbeckaefolius)
wamanripa (Senecio tephrosioides)
asnan qura (Senecio vulgaris)
qalti (Siegesbeckia orientalis)
kalastu (Smallanthus glabratus, Smallanthus parviceps)
qasaqaña (Sonchus sp.)
kichka-kichka, leche-leche (Sonchus asper)
salsa-salsa, leche-leche (Sonchus oleraceus)
chikchipa (Tagetes mandoni)
wakatay (Tagetes minuta, Tagetes elliptica)
saqa-saqa, pilli-pilli (Taraxacum officinale)
q'illu sisa (Verbesina encelioides)
sunch'u (Viguiera mandonii, Viguiera lanceolata)
allqukiska (Xanthium spinosum, Xanthium catharticum)

Hawa t'inkikuna

Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Ch'antasqa tuktuyuq rikch'aq ayllu.

Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Ch'antasqa tuktuyuq rikch'aq ayllu

@@ Siq'i 17: / Siq'i 17: @@
 }}
 [[Rikcha:Sonnenblume 1.jpg|thumb|right|[[Inti wayta]].]]
+[[Rikcha:Asteracea poster.jpg|thumb|Imaymana ch'antasqa tuktuntinkuna. Kay waytakunaqa manam ch'ulla tuktuchu, aswantaq ch'antasqa tuktuntinkuna: 1. ''[[Anthemis tinctoria]]'' (Asteroideae), 2. ''[[Glebionis coronarium]]'' ([[Asteroideae]]), 3.
+''[[Coleostephus myconis]]'' (Asteroideae), 4. ''[[Glebionis]]'' sp. (Asteroideae), 5. ''[[Sonchus oleraceus]]'' ([[Cichorioideae]]), 6. ''[[Cichorium intybus]]'' (Cichorioideae), 7. ''[[Gazania rigens]]'' (Cichoireideae), 8. ''[[Tithonia rotundifolia]]'' (Asteroideae), 9. ''[[Calendula arvensis]]'' (Asteroideae), 10. '' [[Leucanthemum vulgare]]'' (Asteroideae), 11. '' [[Hieracium lachenalli]]'' (Cichorioideae), 12. ''[[Osteospermum ecklonis]]'' (Asteroideae)]]
 '''Ch'antasqa tuktuyuq rikch'aq ayllu''' ''(familia Compositae ''icha'' Asteraceae)'' nisqaqa huk [[yura]]kunap [[rikch'aq ayllu]]nmi. Ch'antasqa tuktuyuq nisqap [[wayta]]nkunaqa achka ch'iñicha tuktuyuqmi, [[pila tuktucha]]kunam, [[qallu tuktucha]]kunapas.
+== Tuktuchankuna ==
+[[Rikcha:Carduus flowerdiagram.png|thumb|left|120px|''[[Carduus]]'' nisqap [[tuktu minuywa]]n.]]
+Tuktuchakunaqa ch'ulla icha iskay yumanayuqmi, sapsilla pichqa raphimuyum. Wayta raphinkunaqa huñusqam. Akilla raphinkunataq manam kanchu icha suphu hinam, ruru phawananpaq. . Huklla sisa raphi muyum, huñusqam, kimsamanta pichqakama sisa raphim. Iskaynintin ruru raphintinqa ukhu tiyaqmi, iskaynintin suni aspiqchayuq.
+Iskay layam tuktucha kan: pila tuktucha pichqa wach'illa kaq, qallu tuktucha iskaykinray kaq. Ch'antasqa tuktuyuq yurakunaqa pila tuktuchallayuq, qallu tuktuchallayuq icha iskaynintin laya tuktuchayuq.
+Pila tuktuchap tuktu minuywari kay hinam:
+<math>\star K_{0 - \infty} \; C_{[(5)} A_{(5)]} \; G_{\overline{(2)}}</math>
+Qallu tuktuchap tuktu minuywari kay hinam:
+<math>\downarrow K_{0 - \infty} \; C_{[(5)} A_{(5)]} \; G_{\overline{(2)}}</math>
+Rurunqa ch'ulla muru wichq'asqa rurucham.
 == Rikch'aqkuna ==