Piruw nisqapaq musuqchasqapura wakin kaynin

Wikipediamanta
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Sin resumen de edición
Siq'i 67: Siq'i 67:
*'''[[Llimphi]]kuna:''' {{leyenda|red|[[Puka]]}} {{leyenda|white|[[Yuraq]]}} {{leyenda|red|[[Puka]]}}
*'''[[Llimphi]]kuna:''' {{leyenda|red|[[Puka]]}} {{leyenda|white|[[Yuraq]]}} {{leyenda|red|[[Puka]]}}
*'''[[Tupu]]kuna:''' 3:2
*'''[[Tupu]]kuna:''' 3:2
[[Rikcha:Flag of Peru.svg|center|border|250px]]
[[Rikcha:Flag of Peru.svg|center|border|180px]]
===[[wallqanqa sanancha|Wallqanqa]]===
===[[wallqanqa sanancha|Wallqanqa]]===
{{QQ|Piruwpa wallqanqa}}
{{QQ|Piruwpa wallqanqan}}
'''[[Rikcha]]kuna:''' [[chunta]]p [[mascaipacha]], [[wik'uña]] (''Vicugna vicugna''), [[kina-kina]] (''Cinchona pubescens''), [[quri]]pa kurnukupiya.
'''[[Rikcha]]kuna:'''
[[Rikcha:Escudo nacional del Perú.svg|center|border|150px]]
* [[Chunta]]p [[mascaipacha]]
* [[Wik'uña]] (''Vicugna vicugna'')
* [[Kina-kina]] (''Cinchona pubescens'')
* [[Quri]]pa kurnukupiya.
[[Rikcha:Escudo nacional del Perú.svg|center|border|200px]]
=== [[Llaqta taki]]n ===
=== [[Llaqta taki]]n ===
{{QQ|Piruwpa llaqta takin}}{{escuchar|1=Peru.ogg|tit=Llaqta takin|des=}}
{{QQ|Piruwpa llaqta takin}}{{escuchar|1=Peru.ogg|tit=Llaqta takin|des=}}

22:34 25 hun 2008-pa llamk'apusqan

República del Perú
Piruw Republika
Piruw Piruw
Laphara Wallqanqa
Llaqta qayanqillqa: "Firme y feliz por la unión"
("Sinchita kusilla huñunapaq")
Llaqta taki: "Somos libres, seámoslo siempre"
("Qispisqañam kachkanchik, ñawpaq kananchik wiñaypaq")
 
Situación de Piruw
Situación de Piruw
 
Uma Llaqta
 • Runakuna
 • Tinkurachina siwikuna
Lima

7.819.436
12°02′ S 77°01′ O
Aswan hatun llaqta Lima
Tukri simi Kastilla simi,
Qhichwa simi,
Aymara simi
Huq piruwpa rimaykuna
Kamachiy Republika
Kawpay
Alan García Pérez
Luis Giampietri Rojas
Jorge Del Castillo Gálvez
Luis Gonzales Posada
Francisco Távara Córdoba
Qispikusqa
 • Rimarisqa
 • Sinchiyasqa
 • Reconocida
Ispañamanta
28-VII-1821
9-XII-1824
14-VIII-1879
Mama llaqtap hawan
 • Llapan hallka k'iti k'anchar
 • % yakukuna
Saywakuna
Chalakuna
Ñiqi: 20º
1.285.215,6 km²
0,4 %
5.536 km
3.080 km
 Parasil
 Kulunsuyu
 Qullasuyu
 Chirisuyu
 Ikwayur
Runakuna
 • Llapan
 • T'iqisqa kay
Ñiqi: 39º
28.220.764 (2007)
21,958 (2007) hab./km²
Brutu ukhu hayt'uy (BUH) -
Llaqta ukhu hayt'uy (LUH)
 • Llapan (2007)
 • BUH, llapan runap
Ñiqi: 50º
 
HAS$ 207.985 hunu
HAS$ 7.410 (2006)
HDI -Runa kururay rikuchiq- (2007) 0,773 (87º) – medio
Kañina Musuq Sul (S/.) (PEN)
Runa llaqtap sutin piruwpa
piruwanu
peruano
Pacha suyu
 • Ruphay mit'a
UTC-5
UTC-5
Internet tuyru .pe
Karu rimay tuyru +51
Ankichiy tuyru OAA-OCZ 4TA-4TZ
ISO tuyru 604 PER PE
Kaypi wankurisqa: Unasur, ONU, OEA, APEC, CAN, Mercosur, BID, FLAR, CAF

Piruw (kastilla simipi: Perú, aymara simipi: Piruw) nisqaqa Uralan Awya Yalapi huk mama llaqtam. Uma llaqtanqa Lima llaqtam.

Piruwqa republikam, umalliqniyuq, Kunrisu nisqa rimana huñunakuyniyuqpas.

Wichay larumanta Ikwadur llaqtawan, Kulumbiya llaqtawan tinkuna, inti lluqsiy larumantataq Brasil llaqtawan Bulibiya llaqtawan tinkuna, uray larumantataq Chili llaqtawan Bulibiya llaqtawan Titiqaqa quchawan tinkuna, inti chinkay larumantataq Pasiphiku mama quchawan tinkusqa.

Suyu hina hatunkamachiyllana chawanasqa llaqtanchik, hallp'antaq 1 285 216 km² chhikanmi, runankunaqa 29 hunu kan; paykunaqa kastillanu, qhichwa, aymara rimaqkunam, chaymanta wah runakunaq rimayninkupis kallantaqmi.

Suti

Sananchakuna

Unancha

Qhapaq qillqasqa: Piruwpa unanchan

Wallqanqa

Qhapaq qillqasqa: Piruwpa wallqanqan

Rikchakuna: chuntap mascaipacha, wik'uña (Vicugna vicugna), kina-kina (Cinchona pubescens), quripa kurnukupiya.

Llaqta takin

Qhapaq qillqasqa: Piruwpa llaqta takin
[[:File:|]]
[[File:|220px|noicon|alt=]]

Sasachakuychu kay willañiqiwan? Kaypi qhaway: Yanapa:Multimidya.

Qispisqa ñan kachkanchik

ñawpaq kananchik wiñaypaq,
ñawpaqtaraq pakachun
wach'inta Intinchik pakachun
Sayasunmi ñuqanchis chiqaqta

Llaqtanchikmi wiñaypaq ruwasqa

Wiñay kawsay

Qhapaq qillqasqa: Piruwpa wiñay kawsaynin
Karal

Antikunapi ñawpa machukuna

Qhapaq qillqasqa: Antikunapi ñawpa machukuna
Antikunapi ñawpa machukuna icha "Unay Piruw":

Litiku (Paliulitiku)

Litiku: 9000 aC - 7600 aC

Paiján
Guitarrero
Wantar Chawin

Arkaiku (Prutuniolitiku)

Arkaiku: 7600 aC - 1800 aC/1500 aC

  • Quya Arkaiku - Quya Manaraqk'aprapti: 7600 aC - 5600 aC
Lawriqucha
  • Chawpi Arkaiku - Chawpi Manaraqk'aprapti: 5600 aC - 2700 aC
Chinchorro, Chilca, Telamarchay
  • Tukuri Arkaiku - Tukuri Manaraqk'aprapti: 2700 aC - 1800 aC/1500 aC
Wak'a Prieta, Karal, Paraíso
Killa Wak'a

Furmativu

Furmativu: 1800 aC/1500 aC - 100 dC

  • Quya Furmativu - Tiqsi (Perídodo inicial): 1800 aC/1500 aC - 1100 aC
Sechín, Huacaloma, Moxeke, Hacha, Wankarani
  • Chawpi Furmativu (1100 aC - 400 aC): Tiqsi (Perídodo inicial) (1100 aC - 900 aC)/ Quya Pachapanta (900 aC - 400 aC)
Kupisniki, Quya Chawin (Uri barriu), Chiripa, Ukukaji
  • Tukuri Furmativu (400 aC - 100 dC): Quya Pachapanta (400 aC - 1 aC)/ Quya Samay Ura (1 aC - 100 dC)
Tukuri Chawin (Hanan barriu), Mach'aykuna Paraqas, Pukara, Salinar, Miramar, Waras, Topará (AyamarkaParaqas)
Naska siq'ikuna

Klasiku

Ima: Wari
Tiwanaku

Klasiku: 100 - 1100

Quya Muchik (I - III), Recuay, Munumintukuna Nazca, Wiru-Suwaq'ara, Limaq, Kashamarka, Prulifiru Nazca, Tukuri Muchik (IV - V), Tiwanaku
  • Wari (700 - 1100): Chawpi Pachapanta (700 - 900)/ Tukuri Samay Ura (900 - 1100)
Teatino, Nievería, Wari, Sikan-Llampalliqi, Kasma

Chanta klasiku

Sapa Inka

Pusklasiku icha Chanta klasiku: 1100 - 1533

Chimu, Chankay, Chincha-Ika, Churajón, Chiribaya, Qusqu, Wanka, Chanka
Inka:

 • Sapa Inkakuna: Pachakutiq Inka Yupanki - Atawallpa

Ispaña qhapaq pacha

Qhapaq qillqasqa: Kastilla qhapaq pacha
Francisco Pizarro

Kastilla qhapaq pacha icha Kastilla saruwasqanchik pacha: 1532 - 1824

Ispañamanta atiy

Qhapaq qillqasqa: Piruwpa atiy

Ispañamanta Atiy: 1532 - 1569

Francisco Pizarro, Diego de Almagro, Hernando de Luque
Atawallpa, Manqu Qhapaq iskay ñiqin

 • Atawallpatas wañuchirqan: 16 - XI - 1532, Kashamarkapi

 • Atawallpap wañuy: 26 - VII - 1532, Kashamarkapi

Francisco Pizarro, Diego de Almagro, Diego de Almagro "El Mozo", Hernando Pizarro, Gonzalo Pizarro, Blasco Núñez de Vela, Pedro de la Gasca, Andrés Hurtado de Mendoza, Diego López de Zúñiga, Sayri Tupaq, Titu Kusi Yupanki
 • Pizarropa wañuy: 26 - VI - 1541, Limapi
Francisco de Toledo

Wirrinatu

Qhapaq qillqasqa: Wirrinatu Piruw
Wirrinatu: 1569 - 1811
Francisco de Toledo, Tupaq Amaru, Francisco Hernández Girón.
Ispañap Riykuna: Felipe II, Felipe III. Felipe IV, Carlos II
Piruwpa Wirriykuna: Francisco de Toledo - Melchor de Portocarrero y Laso de la Vega

 • Tupaq Amarupa wañuy: 1572, Qusqupi

Ispañap Riykuna: Felipe V, Fernando VI, Carlos III, Carlos IV, Fernando VII
Piruwpa Wirriykuna: Manuel de Oms y Santa Pau - Fernando de Abascal
Juan Santos Atahualpa, José Gabriel Tupaq Amaru, Tupaq Katari, Gabriel de Avilés, Fernando de Abascal
 • José Gabriel Tupaq Amarupa watapi ankallikurqan: 1780 - 1781, Qusqupi, Punupi, Urqupa Piruwpi
Rikcha:Tupac amaru ii 01.png
José Gabriel Tupaq Amaru

Ispañamanta qispikusqa

Qhapaq qillqasqa: Piruwpa qispikusqa
Ispaña: Fernando de Abascal (1806 - 1816), Joaquín de la Pezuela (1816 - 1821)
Piruwpa runakuna:
  1. Taqnapi, 1811: Francisco Antonio de Zela
  2. Wanukupi, 1812: Juan José Crespo y Castillo
  3. Taqnapi, 1813: Manuel Belgrano, Juan Francisco Pallardelli
  4. Qusqupi, 1814: Mateo G. Pumacahua, Mariano Angulo Torres, José Angulo Torres, Juan Angulo Torres, Vicente Angulo Torres
Ispaña: Joaquín de la Pezuela (1816 - 1821), José de la Serna (1821 - 1824), Pedro Antonio Olañeta, José Canterac, Pío Tristán
José de San Martín
Piruw Republika: William Miller, José de San Martín, Juan Antonio Álvarez de Arenales, José de la Riva Agüero, José Bernardo de Tagle, Simón Bolívar, Antonio José de Sucre

 • Qispikusqap qapariy: 28 - V - 1821

 • Huninpi jaylli: 6 - VIII - 1824

 • Ayakuchupi jaylli: 9 - IX - 1824

Republika Pacha

Republika pacha: 1821 watamanta kunankama

Republikap tiqsi

Republica tiqsi: 1821 - 1842

 • Amachaqnin kamay: 1821 - 1822

Amachaqnin: José de San Martín
Qispikusqap qapariy: 28 - V - 1821
San Martinpa lluqsina: 22 - IX - 1822
Simón Bolívar

 • Wamaq republikap insayukuna: 1822 - 1824

Umalliqkuna: José de la Mar (1822 - 1823), José de la Riva Agüero (1823 - 1824), Antonio José de Sucre (1823), José Bernardo de Tagle (1823 - 1824)
Bolivarpa chayay: 1 - IX - 1823
Huninpi jaylli: 6 - VIII - 1824
Ayakuchupi jaylli: 9 - IX - 1824
  • Piruw qallariyn: 1824 - 1836

 • Bolivarpa suq'alliynin: 1824 - 1827

Diktatur/umalliq: Simón Bolívar
Uma kamayuqkuna: José de la Mar (1825), Hipólito Unanue (1826), José de la Mar (1826), Hipólito Unanue (1826), Andrés de Santa Cruz (1826 - 1827)

 • Tiqsi kamaykuna wan awqanakuy Kulumbyata: 1827 - 1836

Umalliqkuna: José de la Mar (1827 - 1829), Agustín Gamarra (1829 - 1833), Luis José de Orbegoso (1833 - 1836), Felipe Santiago Salaverry (1835 - 1836)

 • Piruw-Buliwyap Kunfidirasiuwn: 1836 - 1839

Amachaqnin: Andrés de Santa Cruz
Uralan Piruwpa qispikusqa: 17 - III - 1836
Kunfidirasiuwnpa tiqsi: 28 - X - 1836
Yunkaypi batalla: 20 - I - 1839

 • Allinyachiy wan awqanakuy Buliwyata: 1839 - 1842

Umalliqkuna: Agustín Gamarra (1839 - 1841 [†]), Manuel menéndez (1841 - 1842)
Inkawipi atipaskka wan Gamarrap wañuy: 18 - XI - 1841

Llullaq ataw

Llullaq ataw: 1842 - 1865

Thuñi wan musuq chaquy

Thuñi wan musuq chaquy: 1865 - 1895

Aristukratika Republika

Aristukratika Republika: 1895 - 1930

Dimukratika Furmalita

Dimukratika Furmalita: 1930 - 1968

 • Mama llaqtap Insirtitubri: 1930-1931

Umalliqkuna: Luis Miguel Sánchez Cerro (1930 - 1931), David Samanez Ocampo (1931)
Leguiap diktaturap tukukuy wan : Sanchezpa mama llaqtap kata25 - VIII - 1930, Ariqipapi

 • Auturitarismu wan Riprisiuwn: 1931-1939

Umalliqkuna: Luis Miguel Sánchez Cerro (1931 - 1933 [†]), Óscar R. Benavides (1933 - 1939)
Haya de la Torrepa rivulisiuwn: 1931 - 1932
Sanchezpa wañuy: 30 - IV - 1933
Umalliqkuna: Manuel Prado Ugarteche (1939 - 1945), José Luis Bustamante y Rivero (1945 - 1948)
Ikwadurntin maqanakuy: 1941 - 1942
Umalliqkuna: Manuel A. Odría (1948 - 1950), Zenón Noriega Agüero (1950), Manuel A. Odría (1950 - 1956)
Bustamantentin mama llaqtap kata: 27-IX-1948 - 29-IX-1948, Ariqipapi
  • Frustrada Rifurma: 1956 - 1968

 • Kunvivinsiya: 1956 - 1962

Umalliq: Manuel Prado Ugarteche
Víctor Raúl Haya de la Torre, Manuel A. Odría, Pedro G. Beltrán, Eudocio Ravines wan Julio de la Piedra.

 • Uligarqiap tukukuy: 1962 - 1968

Umalliqkuna: Ricardo Pérez Godoy (1962 - 1963), Nicolás Lindley López (1963), Fernando Belaúnde Terry (1963 - 1968)
Víctor Raúl Haya de la Torre, Manuel A. Odría

Kunan Piruw

Kunan Piruw: 1968 watamanta kunankama

 • Pachakutiy: 1968 - 1975

Umalliq: Juan Velasco Alvarado
Belaundentin mama llaqtap kata: 3 - IX - 1968

 • Fasi iskay ñiqin: 1975 - 1980

Umalliq: Francisco Morales Bermúdez
Velascontin mama llaqtap kata: 29 - VII - 1975, Taqnapi
Alan García Pérez

 • Amenazada Dimukrasya: 1980 - 1992

Umalliqkuna: Fernando Belaúnde Terry (1980 - 1985), Alan García Pérez (1985 - 1990), Alberto Fujimori (1990 - 1992)
K'anchaq Ñan (Sendero Luminoso), MRTA, Awqaq suyu

 • Diktatura midiatika: 1992 - 2000

Umalliq: Alberto Fujimori (1992 - 1990)
Mama llaqtapa taka: 5 - IV - 1992
Vladimiro Montesinos

 • Transisiuwn: 2000 - 2001

Umalliq: Valentín Paniagua
Diktaturap tukukuy: 21 - XI - 2000

 • Sumajg Musiku wan Musuq Maqullaykuna: 2001 watamanta kunankama

Umalliq: Alejandro Toledo (2001 - 2006), Alan García Pérez (2006 - 2011)

Allpa saywachi

Piruw (NASA)
Qhapaq qillqasqa: Piruwpa allpa saywachi

Piruw llaqtaqa iskay chunka tawayuq Tipartamintuyuqmi Suyukuna, huk Pruwinsia Constitucionalwan kuska; hatun riqsisqa llaqtakunaqa kaykunan: Lima, Ariqipa, Truxillu, Chiklayu, Wankayu, Piwra, Qusqu chaymanta Chimbote llaqtawan.

Unay pacha conquistasqamanta Piruw llaqtaqa kinsa hatun regionman t`ipisqa kaqkasqa: Chala (Costa) nisqa Pasiphiku mama quchawan tinkusqa; chaymantataq Urquwallqa (Sierra) nisqa althu pata llaqtakuna; chaymantataq urqu (montaña) nisqa Amarumayu sach'a-sach'a suyu (Selva Amazónica) nisqa karqan. Kayhinaman t`ipisqaqa 1941 watakamallan kaq kasqa; imaraykuchus chhaqay III Asamblea General del Instituto Panamericano de Geografía e Historia nisqaqa pusaq regionman t`ipiytan apruwasqaku, chaymanta Geógrafo nisqa Javier Pulgar Vidal nisqa yuyasqa. Kay musuq t`ipiyqa Mapa Fisiográfico nisqatan rikhurichisqa, chaymi chiqan biogeografican; hinamantan kayhina regionkuna rikhurisqa:

Piruw saywitu

Urqukuna nina urqukunapas

Quchakuna

Mayukuna

Wat'akuna

Chiriqunuy

Kuntur, Qullqa qhichwa hawanpi phawaq

Yura Uywakunawan

Yura Uywakunawan icha Flora Faunawan

Yurakuna

  • Yurakuna: sara - papa - acacallis - cattleya - caoba - cedro - caucho - cinchona (el árbol de la quina) - dracula - pidendrum - tornillo - ishpingo - orquídeas - Swietenia mahagoni - Smilax regelii - lycaste - oncidium - uña de gato - vainilla - zarzaparrilla.

Uywakuna

Mamallaqta parki

Runakuna

Kunchuku k'itimanta qhichwa runakuna
Qhapaq qillqasqa: Piruwpa Runakuna

Rimaykuna

Runa llaqtakuna

Hatun Llaqtakuna

Qhapaq qillqasqa: Lista: Llaqtakuna (Piruw)
Lima, uma llaqta
Santa Rosa de Lima

Iñiykuna

Apaykachana

Mama Llaqta

Qhapaq qillqasqa: Pruwpa mama llaqta

Piruwpa mama llaqta icha Piruwpa Istadu

Mama llaqtap kamay

Ruraq atiy

Qhapaq qillqasqa: Piruwpa umalliqnin

Kamachi quq atiy

Qhapaq qillqasqa: Piruwpa Kunrisun

Kamay paqtachi atiy

Suyukunapi kamaykuna

Markakunapi kamaykuna

Hatun kamachi

Hatun kamachikuna:

  • 1823
  • 1826
  • 1828
  • 1834
  • 1836
  • 1837
  • 1839
  • 1856
  • 1860
  • 1867
  • 1920
  • 1933
  • 1979
  • 1993

Dimukrasya

  • Nisqalla Dimukratiya (Democracia nominal), 1824 – 1895
  • Qullqisapallap Dimukratiyan (Democracia censataria), 1895 - 1930
  • Qharikunap Qillqayatiqpa Dimukratiyan (Democracia masculina alfabeta), 1931 - 1955
  • Chaqrusqa Qillqayatiqpa Dimukratiyan (Democracia mixta alfabeta), 1956 – 1978
  • Sapsi Dimukratiya (Democracia Universal), 1979 watamanta kunankama

Pulitika Rakiy Piruwmanta

Qhapaq qillqasqa: Pulitika Rakiy Piruwmanta
Ima:

Suyukuna

Qhapaq qillqasqa: Piruwpa Suyukuna
Utkupampa mayu, Amarumayu suyu
Rikcha:Perú • (lliw).png
Suyukuna (Piruw)
Suyukuna (Piruw) (2005)
  Suyu Uma llaqta Runakuna Hallka k'iti kanchar
(km2)
Runa ñit'inakuy (km2)
1 Amarumayu suyu Chachapuyas 336.665 39.249 8,58
2 Anqash suyu Waras 1.107.828 35.459 31,24
3 Apurimaq suyu Awankay 404.000 20.891 19,34
4 Ariqipa suyu Ariqipa 916.806 63.345 14,47
5 Ayakuchu suyu Ayakuchu 492.507 43.306 11,37
6 Kashamarka suyu Kashamarka 1.259.808 33.317 37,81
7 Qusqu suyu Qusqu 1.028.763 71.892 14,31
8 Wankawillka suyu Wankawillka 385.162 22.133 17,40
9 Wanuku suyu Wanuku 654.489 37.722 17,35
10 Ika suyu Ika 565.686 21.305 26,55
11 Hunin suyu Wankayu 1.035.841 44.410 23,32
12 Qispi kay suyu Truhillu 1.270.261 25.962 48,93
13 Lampalliqi suyu Chiklayu 920.795 14.213 64,79
14 Lima suyu Wachu 6.386.308 34.802 183,5
15 Luritu suyu Ikitus 687.282 368.852 1,86
16 Mayutata suyu Puerto Maldonado 107.664* 85.183 1,26
17 Muqiwa suyu Muqiwa 134.000 15.734 8,52
18 Pasqu suyu Pasqu urqu 241.000 25.320 9,52
19 Piwra suyu Piwra 1.636.047 35.891 45,58
20 Punu suyu Punu 1.135.000 71.999 15,76
21 San Martín suyu Muyupampa 619.000 51.253 12,08
22 Taqna suyu Taqna 317.619 16.076 19,76
23 Tumpis suyu Tumpis 173.604 4.669 35,75
24 Ukayali suyu Pukallpa 363.000 102.410 3,54
* Qallaw hatun kamachiy wamani Qallaw 787.154 147 5.354,79
* Lima llaqta suyu Lima 6.434.623 2.812 2.288,27

24 suyukuna, 1 constitucional wamani, ima 1 Metropolitana Suyu:

Pruwinsyakuna

Qhapaq qillqasqa:

Piruwpa pruwinsyakuna: 194

Distritukuna

Qhapaq qillqasqa:

Musiku

Qhapaq qillqasqa: Piruwpa Musiku
Machu Pikchu

Kañina

Kañinakuna:

  • Sol de plata
  • Libra peruana
  • Sol de Oro
  • Inti
  • Nuevo Sol

Allpa llamk'ay

Qhuya

Karu puriy

Turísticu llaqtaqa Qusqu, chay Qusqupiqa Machu Pikchu unay llaqta kan, hinaspa Willka Qhichwa kan. Mayutata suyupi tarikullantaq Manu mamallaqta parki. Punu suyupitaq Titiqaqa qucha, hinaspa Sillustanipi chulpakuna kan. Ariqipa suyupitaq Misti nina urqu, Qullqa Qhichwa hinaspapis Nina Urqu Qhichwa (Valle de los volcanes) tarikullantaq. Ika suyupitaq Naska siq'ikuna hinaspapis Paraqas mamallaqta parki chaykuna kan. Anqash suyupitaq Waylas qhichwa hinaspa Waskaran (6,768 m) chaykuna kan. Ikitus llaqtapitaq llipin sach'akunayuq selva hinaspa Amarumayu hatun mayu ima kan; Tumpis suyupitaq ima munay playakuna kan. Lampalliqipitaq Valle de las Pirámides hinaspa Tesoros de Sipan nisqakuna kan. Kashamarka suyu Inka armakuna hinaspa sumaq campiñayuq. Qispi kay suyutaq unay pacha mawk'a Chan Chan llaqtayuq.

Yachay tarpuy wan kapchiy

Qillqakuna

Taki kapchiy

  • Yma Sumac
  • Tania Libertad
  • Jesús Vásquez
  • Eva Ayllón
  • Dina Páucar
  • Shapis
  • Grupo 5
  • Susana Baca (takiq, Grammy 2002)

Aranwa

Tusuy

  • Carccacha
  • Vania Masías

Kurku kallpanchay

Maki kapchiy

Hatarichiy

Wayk'uy

Raymikuna

Quyllur Rit'i 5-VI-2007
Fecha Nombre
1 Qhulla puquy killa Musuq wata
2 Hatun puquy killa Mamacha Kandilariya Raymi (Punu)
Iskay kaq Intichaw Hatun puquy killapi Pisco Sour p'unchaw
Pawkar waray killa - Ayriway killa Simana Santa
1 Aymuray killa Llamk'ay p'unchaw
Inti raymi killa Quyllur Rit'i (Qusqu Suyu)
29 Inti raymi killa San Pidruwan San Pawlu
6 Anta situwa killa Yachachiq p'unchaw
7 Inti raymi killa Unancha p'unchaw
Inti raymi killa Antikunap takinan p'unchaw
24 Inti raymi killa Chakraruna p'unchaw
28 Anta situwa killa Tayta llaqta phista
30 Chakra yapuy killa Santa Rosa de Lima
Kantarya killa Señor de los Milagros nisqap killan
8 Kantarya killa Combate Naval de Angamos
31 Kantarya killa Wiraquchap takin p'unchaw
1 Ayamarka killa Lliw Santukunap p'unchawnin
8 Qhapaq raymi killa Map'annaq kunsi p'unchaw
9 Qhapaq raymi killa Ayakuchu maqay
25 Qhapaq raymi killa Nawidad

Yachay Yachaychiypas

Suyupi paqarisqa runakuna

Carlos Noriega


Iñi

  • Pulitiku (Andes mama llaqtakunapi pulitiku runakuna)

Hawa tinkikuna


"https://qu.wikipedia.org/w/index.php?title=Piruw&oldid=118403" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)