Ir al contenido

Punu suyu

Wikipediamanta
(Puno suyu-manta pusampusqa)
Punu suyu
Punu jach'a suyu
Departamento de Puno
Uru wat'akuna, Titiqaqa qucha (Punu suyu, Piruw)
Saywitu Wallqanqa
Piruwpi Qusqu saywitu
Piruwpi Qusqu saywitu
Unancha
.
Mama llaqta Piruw
Tinkurachina siwikuna 13º00´00"S;
68º58´35"W - 71º06´46"W
Uma llaqta Punu
Pruwinsyakuna 13
Distritukuna 108
Simikuna qhichwa simi, kastilla simi, aymara simi
Runakuna 1.268.441 (inei 2007)
Runa ñit'inakuy 16,79 runa / km²
Hallka k'iti kanchar 72.382,25 km²
Hanaq kay Punu: 3.827 m
Kamasqa wata 26 ñiqin ayriway killapi 1822 watapi
Kamachiq runa Walter Aduviri Calisaya
(2019–2022)
Karu rimay yupay 051
Pacha suyu UTC-5
Qhichwa simipi llika tiyanan
Aymara simipi llika tiyanan
Kastilla simipi llika tiyanan regionpuno.gob.pe

Punu suyu nisqaqa (aymara simipi: Punu jach'a suyu; kastilla simipi: Departamento de Puno) Piruw mama llaqtapi huk suyum. Uma llaqtanqa Punu llaqtam.

Wiñay kpawsay

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Kamasqa 26 ñiqin ayriway killapi 1822 watapi.

Allpa saywachi

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Urqukuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Rinkunara llaqta chhimp'a Ananiya urqupi Putina pruwinsya
Suti  Hanaq kay (~)  Tiyakuynin
Achasiri 4.950 m Kallawaya pruwinsya
Allinqhapaq 5.780 m Kallawaya pruwinsya
Ananiya 5.853 m Putina pruwinsya
Ariquma - m Kallawaya pruwinsya
Chapi rit'i urqu 5.400 m Putina pruwinsya
Charantaña rit'i urqu 5.200 m Melgar pruwinsya, Nuñuwa distritu
Chihik'apaq 5.650 m Kallawaya pruwinsya
Chimpulla 5.489 m Melgar pruwinsya, Santa Rosa distritu, Qusqu suyu, K'anas pruwinsya, Layu distritu
Chuqñaquta rit'i urqu 4.683 m ? 5.800 m ? Putina pruwinsya
Hatun Palumani 5.730 m Putina pruwinsya
Hatun Sallqa rit'i urqu 5.200 m Nuñuwa distritu
Ichhuqullu rit'i urqu 5.423 m Putina pruwinsya
Jurwari rit'i urqu +5.200 m Putina pruwinsya
Kallihun 5.827 m Putina pruwinsya
Kalihun 5.350 m Sandia pruwinsya
Jarupata rit'i urqu 5.432 m Nuñuwa distritu
Kawalluni rit'i urqu +5.400 m Putina pruwinsya
Khunurana +5.200 m Santa Rosa distritu
Kunka rit'i urqu +5.200 m Melgar pruwinsya, Santa Rosa distritu, Qusqu suyu, K'anas pruwinsya, Layu distritu
Kunakunka rit'i urqu +5.000 m Putina pruwinsya
K'anta q'asa 5.300 m Nuñuwa distritu
Lawaña rit'i urqu 5.300 m Nuñuwa distritu
Lusuqucha rit'i urqu +5.200 m Putina pruwinsya
Lluqisa 5.100 m Kallawaya pruwinsya
Muskaya 5.400 m Melgar pruwinsya, Nuñuwa distritu, Qusqu suyu, K'anas pruwinsya, Layu distritu, Qanchi pruwinsya, Marankani distritu
Ñakariya rit'i urqu 5.360 m Putina pruwinsya, Sandia pruwinsya
Pumanuta rit'i urqu 5.516 m Nuñuwa distritu
Qillma rit'i urqu 5.448 m Nuñuwa distritu
Qinamari 5.438 m Kallawaya pruwinsya
Rit'i Urmasqa rit'i urqu +5.200 m Putina pruwinsya
Rit'ipata rit'i urqu 5.350 m Sandia pruwinsya
Sachapata rit'i urqu 5.432 m Nuñuwa distritu
Salluyu rit'i urqu 5.999 m Putina pruwinsya, Sina distritu; Buliwyapipas
San Andrés rit'i urqu +5.200 m Putina pruwinsya
Sapunuta rit'i urqu 5.200 m Nuñuwa distritu
Santa Juana +5.200 m Nuñuwa distritu, Santa Rosa distritu
Surapata rit'i urqu 5.324 m Putina pruwinsya
Tulallipiña rit'i urqu 5.200 m Nuñuwa distritu
Wilaquta rit'i urqu 5.179 m Sandia pruwinsya
Wisk'achani rit'i urqu - m Putina pruwinsya
Wisk'achani - m Wankani pruwinsya
Yanaqaqa 5.143 m m -
Yuraq Unu - m -
Yana Quchilla 5.443 m Melgar pruwinsya, Santa Rosa distritu (saywa: Punu / Qusqu); Willkanuta walla / Raya walla

Yurakuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Tutura (Scirpus californicus)
Yarita

Hampi yurakuna:

Uchuq'aspa icha q'illu t'ika (Calendula officinalis), huk hampi yura

Uywakuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Ururillu quchapiqa, Melgar pruwinsyapi, kay pisqu layakunam kawsanku:[1]

Hukkunapas Punu suyupi:

Pisqukuna:

Yaku pisqukuna:

ch'uwankira Plegades ridgwayi

Allpa yaku kawsaqkuna:

Ñuñuqkuna:

Suchuqkuna:

Challwakuna:

Pulitika Rakiy

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Chunka kimsayuq pruwinsyanmi kan:

Pruwinsya Runakuna(2007)[2] Uma llaqta Kuraka
Asankaru 136.829 Asankaru Ruben Pachari Inofuente
Kallawaya 73.946 Makusani Nancy Rossel Angles
Chukuwitu 126.259 Chulli Eugenio Barbaito Constanza
Qullaw 81.059 Jilawi Fortunato Calli Incacutipa
Wankani 69.522 Wankani Alex Gómez Pacoricona
Lampa 48.223 Lampa Ciriaco Isidro Diaz Arestegui
Melgar 74.735 Ayawiri Bernardo Natividad Meza Alvarez
Muhu 27.819 Muhu Randolfo Mamani Aracayo
Punu 229.236 Punu Luis Butron Castillo
San Antonio de Putina 50.490 Putina Alex Max Sullca Caceres
Sandia 62.147 Sandia Angel Mario Quispe Quispe
San Ruman 240.776 Hullaqa David Maximiliano Mamani Paricahua
Yunkuyu 47.400 Yunkuyu Juan Huanca Coarita

Wiñay kawsay

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Titiqaqa wat'api inti yupaychana wasi

Runakuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Wasikuna Uru wat'akuna

2005 watapiqa Punu suyupi 1.245.508 runakunam kawsachkanku.

Simikuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Qhapaq qillqasqa: Punu suyupi rimaykuna

Punu suyupiqa Qusqu-Qullaw runasimita, kastilla simita, aymara simita rimanku.[3]

Simi Rimaqkuna 2004 (%) Rimaqkuna 2009 (%)
Qhichwa simi 39,2 38,7
Aymara simi 27,9 25,9
Kastilla simi 32,9 35,4
Huk simi - 0,1

1993 watapi

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Kay pruwinsyakunapi aswanta qhichwa simitam rimanku 1993 watapi: Kallawaya (88,1%), Lampa (85,0%), Asankaru (83,3%), Melgar (76,9%).

Kay pruwinsyakunapi aswanta huk indihina simitam (aswanta aymara simitam) rimanku 1993 watapi: Muhu (87,2%), Yunkuyu (82,5%), Chukuwitu (81,2%), Qullaw (80,9%), Wankani (60,2%).

San Ruman pruwinsyapiqa aswanta kastilla simitam rimanku (45,1%) 1993 watapi.

Pruwinsya Kastilla simita rimaqkuna (%) Qhichwa simita rimaqkuna (%) Huk indihina simita rimaqkuna Hawa simita rimaqkuna
Llapan 23,5 43,5 33,0 0,0
Asankaru 15,4 83,3 1,3 0,0
Kallawaya 10,9 88,1 1,0 0,0
Chukuwitu 18,0 0,8 81,2 0,0
Qullaw 17,8 1,3 80,9 0,0
Wankani 10,4 29,4 60,2 0,0
Lampa 14,7 85,0 0,3 0,0
Melgar 21,7 76,9 1,4 0,0
Muhu 11,6 1,2 87,2 0,0
Punu 33,4 32,8 33,8 0,0
San Antonio de Putina 15,7 71,0 13,3 0,0
Sandia 12,6 73,6 13,8 0,0
San Román 45,1 44,6 10,2 0,1
Yunkuyu 16,8 0,6 82,5 0,1

Pukyu: www1.inei.gob.pe

Kunan

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Kay llaqtakunapi aswanta aymara simitam rimanku:

Kay llaqtakunapi aswanta qhichwa simitam rimanku:

Pruwinsya Kastilla simita rimaqkuna /1 % Indihina simita rimaqkuna /1, /2 %
Asankaru 21,686 17.7 100,903 82.2
Kallawaya 9,308 14.4 55,411 85.6
Chukuwitu 29,308 25.7 84,606 74.2
Qullaw 15,993 21.5 58,306 78.4
Wankani 9,312 14.7 53,989 85.2
Lampa 10,502 24.0 33,192 75.8
Melgar 18,940 28.3 47,929 71.6
Muhu 3,275 12.9 22,081 87.0
Punu 93,228 44.5 115,510 55.1
San Antonio de Putina 12,856 28.5 32,206 71.4
Sandia 18,904 34.0 36,586 65.9
San Román 130,888 60.1 86,527 39.8
Yunkuyu 12,991 29.9 30,439 70.0
Llapan 387,191 33.8 757,685 66.1

/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata

/2 Indihina simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk indihina simi (mana hawa simi)

Pukyu:[2]

Karu puriy (Uru wat'akuna)
Sillustani llaqtapi chullpa.

Raymikuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Tusuy

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Kallawaya pruwinsyapi tusuykuna:

Karu puriy

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Punu suyupitaq Titiqaqa qucha, hinaspa Sillustanipi chullpakuna kan.

Yachachiy

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Apaykachana

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Suyupi paqarisqa

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Kaypipas qhaway

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Willay pukyukuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
  1. ↑ Sallqa uywakuna, Punu pdf (kastilla simi), r. 13: Ururillu qucha, Melgar
  2. ↑ 2,0 2,1 www.inei.gob.pe
  3. ↑ www1.inei.gob.pe (kastilla simi)

Hawa t'inkikuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]


Wallqanqa (Punu) Punu suyu Unancha (Punu)
Uma llaqta: Punu
Pruwinsyakuna: Asankaru • Chukuwitu • Kallawaya • Lampa • Melgar • Muhu • Punu • Putina • Qullaw • San Román • Sandia • Wankani • Yunkuyu
Amachasqa sallqa suyukuna: Aymara-Lupaka risirwa suyu • Bahuaja-Sonene mamallaqta parki • Titiqaqa mama llaqta risirwa
Urqukuna: Achasiri • Allin Qhapaq • Allqachaya • Ananiya • Ariquma • Awsanqati (Punu) • Balansani • Chakiriyuq • Chapi • Chawpi Urqu • Chichi Qhapaq • Chimpulla • Chulumpirini • Ch'uxña Quta • Hatun Pastu • Ikinitu • Jichuqullu • Jisk'a Larqanku • Jorge Chávez • Kalihun • Kallihun • Karupata • Kawalluni • Khunurana (Raya walla) • Kunakunka • Khunurana (Willkanuta walla) • Larqanku • Lusujucha • Lluqisa • Minapunta Muru Muruni • Muskaya • Palumani • Pumanuta • Pumaqulluni • Qillma • Qillqa • Qillwaqutarit'i • Qinamari • Qurwari • Quyllur Puñuna • Q'iruni • Rit'i Urmasqa • Rit'ipata • Salluyu • San Andrés • San Braulio • San Carlos • San Luis • Santa Juana • Surapata • Wanakuni • Waykira • Waynaqhapaq • Wila Kunka • Wilaquta (Kallawaya) • Wilaquta (Sandia) • Wira Apachita • Wisk'achani rit'i urqu • Wisk'achani urqu • Yana Quchilla • Yanawara • Yuraq Unu • Ñakariya; Wallakuna: Apulupampa walla • Kallawaya walla • Raya walla • Willkanuta walla
Quchakuna: Ananta qucha • Arapa qucha • Ariquma qucha • Chakas qucha • Chakchura qucha • Chunkara qucha • Janq'uquta (Punu) • Kukaña qucha • Lagunillas qucha • Lurisquta • Pukaqucha • Q'umir umiña qucha • Saraqucha • Saqa qucha • Such'i qucha • Suyt'uqucha (Lampa) • Suyt'uqucha (Melgar) • Titiqaqa qucha • Umayu qucha • Ururillu qucha • Wiluyuq qucha • Wiñaymarka qucha
Mayukuna: Ayapata mayu • Aqhuyani mayu • Heath mayu • Huchusuma mayu • Illawi mayu • Inampari mayu • Lampa mayu • Makusani mayu • Pukara mayu • Quwata mayu • Ramis mayu • Such'i mayu • Tampupata mayu • Wanqani mayu
Wat'akuna: Amantani • Chilata • Chirita 1 • Chirita 2 • Intika • Istiwis • Luti • Patawata • Qawana wat'a • Qipata • Sikaya • Sutu wat'a • Suwasi wat'a • Tikunata • Titiqaqa wat'a • Ustuti • Yuspiki: Yaqa wat'akuna: Chukuwitu yaqa wat'a • Kapachika yaqa wat'a • Qupaqhawana yaqa wat'a • Wat'a yaqa wat'a • Wat'asani yaqa wat'a
Mawk'a llaqtakuna: Jisk'airumuqu • Kalasaya • Kutimpu • Pukara • Sillustani
Runa llaqtakuna: Aymara • Qhichwa
Punu suyupi rimaykuna: aymara simi • kastilla simi • qhichwa simi
Wallqanqa (Piruw) Suyukuna (Piruw) Unancha (Piruw)
Amarumayu · Anqash · Apurimaq · Ariqipa · Ayakuchu · Ika · Kashamarka · Lampalliqi · Lima · Luritu · Mayutata · Muqiwa · Pasqu · Piwra · Punu · Qispi Kay · Qusqu · San Martín · Sunin · Taqna · Tumpis · Ukayali · Wankawillka · Wanuku
"https://qu.wikipedia.org/w/index.php?title=Punu_suyu&oldid=673806" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)