Ir al contenido

Chuqiyapu suyu

Wikipediamanta
(Chukiyapu suyu-manta pusampusqa)
Chuqiyapu suyu
Chuqiyapu jach'a suyu
Departamento de La Paz
Tiwanaku, (Chuqiyapu suyu)
Saywitu Wallqanqa
Unancha
Chukiyapu llaqtap unanchan
Chukiyapu llaqtap unanchan
.
Mama llaqta Wuliwya
Tinkurachina siwikuna
Uma llaqta Chuqiyapu
Pruwinsyakuna 20
Munisipyukuna 85 (2009 watapi) [1]
Kantunkuna ~ 432
Simikuna kastilla simi, aymara simi, qhichwa simi, waraniyi simi, takana simi
Runakuna 2.349.885 (ine 2001)
2.812.000 (2005)
Runa ñit'inakuy - runa / km² (2001)
Hallka k'iti kanchar 133.985 km²
Hanaq kay - m
Kamasqa wata 23 ñiqin qhulla puquy killapi 1826 watapi
Llaqta kamachiq César Cocarico Yana
Karu rimay yupay
Pacha suyu UTC-4
Qhichwa simipi llika tiyanan
Aymara simipi llika tiyanan
Kastilla simipi llika tiyanan prefecturalpz.gov.bo
Chuqiyapu suyupi pruwinsyakuna
|

Chuqiyapu suyu (aymara simipi: Chuqiyapu[2] jach'a suyu; kastilla simipi: Departamento de La Paz) nisqaqa Buliwya mama llaqtapi huk suyum. Uma llaqtanqa Chuqiyapu llaqtam.

Allpa saywachi

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Pulitika Rakiy

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Chuqiyapu suyupiqa kanmi 20 pruwinsya, 75 munisipyu, 438 kantun.

Puruwinsiya km² Runakuna (2001) [3] Uma llaqta Runakuna (2001) 
Abel Iturralde 42.815 11.828 Ixiamas 1.775
Antikuna 1.658 69.636 Pukarani 918
Bautista Saavedra 2.525 11.374 Charasani 501
Chinchay Yunka 1.720 23.681 Quruyqu 2.197
Eliodoro Camacho 2.080 57.877 Waychu 1.123
Franz Tamayo 15.900 18.386 Apulu 2.123
Gualberto Villaroel 1.935 15.722 Kurawara 292
Inkawi pruwinsya 5.410 95.906 Wiyacha 29.108
Inkisiwi 6.430 59.167 Inkisiwi 581
Jaruma 4.510 86.480 Sika Sika 3.831
José Manuel Pando 1.976 6.137 Machaqa 819
José Ramón Loayza 3.370 43.731 Luriway 434
Lariqaqa 8.110 68.063 Surata 2.217
Manqu Qhapaq 367 22.892 Qupaqhawana 4.161
Muñecas 4.965 25.132 Chuma 392
Pakaqi 10.584 49.183 Kuru Kuru 1.884
Pedro Domingo Murillo 4.705 1.484.328 Pallqa 894
Qarañawi 3.400 51.153 Qarañawi 12.083
Umasuyu 2.065 85.570 Jach'ak'achi 7.540
Urin Yunka 5.770 63.639 Chulumani 2.724
Llapan: 133.985 km²

Chuqiyapu suyupiqa 2.812.000 runakunam kawsachkanku (2005).

Runa llaqtakuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Suyupiqa aswanta Aymara runakunam tiyanku.

Runa llaqta %
Qhichwa 7,8
Aymara 68,4
Waraniyi, Chikitus, Moxos 0,5
Mana indihina 22,5
Huk indihina runa llaqta 0,7

Pukyu: obd.descentralizacion.gov.bo

Huk indihina runa llaqtakuna:

Suyupiqa kastilla, aymara, qhichwa, waraniyi, takana simikunatam lliwmanta astawan rimanku. [4]

Simi Suyu Buliwya
Qhichwa simi 158.260 2.281.198
Aymara simi 1.181.593 1.525.321
Waraniyi simi 1.526 62.575
Huk indihina simi 4.446 49.432
Kastilla simi 1.973.708 6.821.626
Hawa simi 70.448 250.754
Indihina similla 257.242 960.491
Indihina simi kastilla simipas 1.027.999 2.739.407
Kastilla simi hawa simipas 946.650 4.115.751

Pruwinsyakunap sutinkuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]

Aswan hatun llaqtakuna

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
Chuqiyapu suyupi aswan hatun llaqtakuna [5]
Llaqta Runakuna
(2001)
Runakuna
(~ 2009)
Llaqta Runakuna
(2001)
Runakuna
(~ 2009)
Chuqiyapu 789.585 887.512 Q'imi 2.439 2.533
Altu llaqta 647.350 949.912 Qullqincha 2.352 2.906
Wiyacha 29.108 35.968 San Buenaventura 2.264 2.798
Qarañawi 12.083 18.781 Huchusuma 2.219 2.742
Achuqalla 10.369 12.813 Surata 2.217 2.464
Patakamaya 8.414 11.746 Quripata 2.205 2.295
Achakachi 7.540 10.091 Quruyqu 2.197 2.715
Qupaqhawana 4.161 5.162 Apulu 2.123 2.623
Qullqiri 4.004 4.040 Batallas 1.966 2.429
Wanay 3.890 4.043 Chima 1.936 2.098
Sika Sika 3.831 4.734 Qullana 1.936 2.293
Lawachaka (Lahuachaca) 2.986 3.534 Kuru Kuru 1.884 2.328
Palos Blancos 2.961 3.659 Irupana 1.882 2.326
Chulumani 2.724 3.406 Amariti (Amarete) 1.741 2.151
Tipuani 2.563 2.779 Ixiamas 1.733 2.141
Mapiri 2.561 2.823 Qala Qala (Cala Cala) 1.678 2.073

Suyupi paqarisqa

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
  1. Huchusuma llaqta, Ch'akimayu, Sinkata, Q'araqullu, Uru Uru
  2. Kasani, Qhupaqhawana, Tikina, Warina, Altu llaqta
  3. Chuqiyapu, Untuawi, Yulusa, Qarañawi, Sapichu, Kikiwiy, Yukumu, San Borja, Kimsantin llaqta.
  4. Puente Villa, Chulumani, Irupana.
  5. Yulusa, Quruyqu, Quripata, Willachaka (Puente Villa).
  6. Qarañawi, Allquchi, Walliwiyan, Tiyupunti.
  7. Jach'ak'achi, Surata.
  8. Iskuma, Waychu llaqta.
  9. Altu llaqta, Warina, Achakachi, Iskuma, Charasani, Apulu, Ixiamas, San Buenaventura

Kaypipas qhaway

[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]
  • www.bolivia.com (kastilla simi)
  • María Cristina Egido, Contacto de Lenguas en el Piedemonte Andino (Alto Perú, S. XVII), p. 105
    Chuquiabo (Chuquiago, Chupiabo)
    8 ...dixeron al padre, como viuian y estaban poblados a veras del Rio que baja de cotacaxas, que se junta con el que baja de chuquiago, y sus Yungas (Rel.1ª, frg. 12: 32).

    9 ...en las juntas del Rio Chuquiabo con Veni habitan los Hucumas [...] al rio de Chupiabo llaman Vopy (Carta, frg. 842).
    Chuquiavo/ Chuquiago era el nombre genérico que recibía la zona central del actual departamento de La Paz. Según A. de Alcedo (1786: s.v. Paz) sería, en principio, el nombre de la "hermosa llanura" sobre la que se fundó la ciudad de La Paz. Siguiendo los datos que ofrece D. Justiniano de la Rocha (2004: 717) este nombre procedería del topónimo aymará Chuquiapu, río cercano a La Paz por donde se desplazaban pepitas de oro y en sus arenas de la orilla se encontraba también oro; por ello lo denominaron “sembradío (yapu) "de oro" (choque o chuqui)
  • www.ine.gov.bo
  • obd.descentralizacion.gov.bo / Observatorio Bolivia Democrático (kastilla simi)
  • world-gazetteer (hallch'asqa tiyaypi 2001-03-09)
  • Hawa t'inkikuna

    [llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]


    Wallqanqa (Chuqiyapu) Chuqiyapu suyu Unancha (Chuqiyapu)
    Uma llaqta: Chuqiyapu
    Pruwinsyakuna: Abel IturraldeAntikunaArumaBautista Saavedra Chinchay YunkaEliodoro CamachoFranz TamayoGualberto VillarroelInkawiInkisiwiJosé Manuel PandoJosé Ramón LoayzaLariqaqaManqu QhapaqMuñecasPaqaqiPedro Domingo MurilloQarañawiUmasuyuUrin Yunka
    Munisipyukuna (uma llaqtakuna): Achakachi (Achakachi) •Achuqalla (Achuqalla) • Altu llaqta (Altu llaqta) • Ankuraymi (Ankuraymi) •Apulu (Apulu) • Asunta (Asunta) • Awqapata (Awqapata) • Ayata (Ayata) • Ayu Ayu (Ayu Ayu) • Batallas (Batallas) • Ch'ililaya (Ch'ililaya) • Chakarilla (Chakarilla) • Charasani (Charasani) • Charaña (Charaña) • Chulumani (Chulumani) • Chuma (Chuma) • Chuqiyapu (Chuqiyapu) • Huchusuma (Huchusuma) • Ichuqa (Ichuqa) • Inkisiwi (Inkisiwi) • Irupana (Irupana) • Isquma (Isquma) • Ixiamas (Ixiamas) • Jesús de Machaca (Jesús de Machaca) • K'ayruma (K'ayruma) • Kaqwata (Kaqwata) • Kiyawaya (Kiyawaya) • Kurawara (Kurawara) • Kuru Kuru (Kuru Kuru) • Kurwa (Kurwa) • Laqha (Laqha) • Likuma Pampa (Likuma) • Luriway (Luriway) • Malla (Malla) • Mapiri (Mapiri) • Miqapaka (Miqapaka) • Muqu Muqu (Muqu Muqu) • Pakaqi Nasaqara (Nasaqara) • Pallqa (Pallqa) • Papil Pampa (Papil Pampa) • Patakamaya (Patakamaya) • Pilichuku (Pilichuku) • Pukarani (Pukarani) • Q'alamarka (Q'alamarka) • Q'alaq'utu (Q'alaq'utu) • Q'aqyawiri (Q'aqyawiri) • Qarañawi (Qarañawi) • Q'imi (Q'imi) • Qallapa (Qallapa) • Qarapuku Chawaya (Qarapuku) • Qataqura (Qataqura) • Qullana (Qullana) • Qullqincha (Qullqincha) • Qullqiri (Qullqiri) • Qumanchi (Qumanchi) • Qumpaya (Qumpaya) • Qupaqhawana (Qupaqhawana) • Quripata (Quripata) • Quruyqu (Quruyqu) • San Andrés de Machaca (San Andrés de Machaca) • San Buenaventura (San Buenaventura) • San Pidru Tikina (San Pidru Tikina) • Santiago de Machaca (Machaqa) • Santiago Wata (Santiago Wata) • Sapahaqi (Sapahaqi) • Sika Sika (Sika Sika) • Surata (Surata) • Takakuma (Takakuma) • Taraqu (Taraqu) • Tipuani (Tipuani) • Titu Yupanki (Titu Yupanki) • Tiwanaku (Tiwanaku) • Tiyupunti (Tiyupunti) • Tumarapi (Tumarapi) • Umala (Umala) • Umanata (Umanata) • Waki (Waki) • Wanay (Wanay) • Warina (Warina) • Waychu (Waychu) • Wiyacha (Wiyacha) • Yaku (Yaku) • Yanakachi (Yanakachi) • Yuraqk'aspi (Yuraqk'aspi)
    Amachasqa sallqa suyukuna: Apulupampa sallqa pacha suyuMadidi mamallaqta parkiPilón Lajas kawsay pacha risirwaPurani ChurikimpayaQutapata mamallaqta parki
    Wallakuna: Apulupampa wallaChuqiyapu wallaKimsa Krus wallaQhapaq Walla
    Urqukuna: AkhamaniAnallaqsiChachakumaniChakaltayaChawpi UrquCh'iyar JuqhuIllampuIllimaniJach'a WarachaJanq'u UmaKalwaryu urquKatantikaKuntuririMururataQalsataQ'asiriUchuy AllpamayuWayna P'utuqsi
    Quchakuna: ChalalanChilataCh'iyar QutaIllampu chullunku quchaLichiqutaMilluniQ'ululuSanta RusaSuch'iTitiqaqaWiñaymarka
    Mayukuna: BeniHeathHuchusumaLlikaMayutataMercedesQaqaQuijarroTampupataUntujawiParawaSecureTampupataTuychiVagantesYanamayuYataYuraqmayu
    Wat'akuna yaqa wat'akunapas: Chilliqa wat'aKillawat'aQhuchiwat'aQupaqhawana yaqa wat'aSuriki wat'aTaraqu yaqa wat'aTitiqaqa wat'aYampupata yaqa wat'a
    Runa llaqtakuna: Aphru-buliwiyanuAraonaAymaraChiman runaKallawayaQhichwaTakana
    Rimaykuna: aymarakastillaqhichwawaraniyi
    Runakuna: José BalliviánManuel Isidoro BelzuTupaq KatariIsmael MontesBartolina SisaJosé Manuel Pando
    Mawk'a llaqtakuna: IskanwayaIwawiPachatakaQhunqhu WankaniQulli Qulli chullpakunaSampayaWisk'achani
    Karu puriy: Killa QhichwaQuijarro phaqchakunaSan Félix phaqcha
    Wallqanqa (Buliwya) Suyukuna (Buliwya) Unancha (Buliwya)
     Beni ·  Chuqichaka ·  Chuqiyapu ·  Pando ·  P'utuqsi · ·  Quchapampa ·  Santa Krus ·  Tarija ·  Uru Uru
    "https://qu.wikipedia.org/w/index.php?title=Chuqiyapu_suyu&oldid=670463" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)